Menu beganoa euskal ikaszentruetako jantokietan

[Español ]

SARRERA

Gizakiak ez diren animalien esplotazioaren (erabilera, abusua, heriotza, etab.) aurkako posizionamendu moral eta etikoa da Beganismoa. Ez da ez moda, ez gutizia, ez bizimodu, ez dieta, ez arinkeria. Gainerako animaliekiko indarkeriarik gabe bizi daitekeenaren uste irmoa da. Printzipio morala eta bizia da. Errespetu, justizia eta berdintasun kontu bat. Bizitzaren alderdi guztiak hartzen dituen jarrera, elikadura barne, baina horretara mugatu gabe. [+]

Pertsona bat beganoa da indarkeriarik ezaren, animaliak ez esplotatzearen, animaliak ez hiltzearen eta abarren arrazoi moral/etikoengatik. Pertsona bat ez da beganoa landare-dieta soila daramalako. Ez da dieta kontua. Ez da, ezta ere, gutizia bat, elikagai bat edo bestea atsegin edo nahigabetzen duena. Gizakiak ez diren animaliekiko balioen, enpatiaren, errespetuaren, askatasunerako eskubidearen, bizitzeko eskubidearen eta abarren kontua da. Era berean, ez da ingurumenarekin edo giza osasunarekin lotutako kontu bat, nahiz eta albo-ondorio positiboak izan alderdi horietan eta beste batzuetan. Posizionamendu moral/etiko horren irudikapen praktiko bat da, besteak beste, animaliarik ez jatea eta haietatik eratorririk ez jatea, eta jabetzea badirela elikatzeko moduak, gizakiak ez diren animalien heriotzarik eta ustiapenik ez dakartenak.

Azken urteotan, gero eta begano gehiago daude eta, pertsona horietako askok seme-alabak dituzten neurrian, balio berberak irakatsiko dizkiote ondorengoari, eta, horretarako, familia- eta gizarte-bizitza bat eramango dute, besteak beste, gainerako animaliekiko errespetuan oinarritua, animalia-eratorriekin jantzi ez daitezen, animaliekin ikuskizunetara joan ez daitezen.., eta abar, eta noski, gainera, eta lehen esan bezala, ez animaliez elikatuz, ezta haietatik eratorritakoez ere [+][+]

Beganoen kopurua handitzeaz gain, egiaztatuta dago azken urteotan nabarmen handitu dela beste arrazoi etiko, osasun, ingurumen eta abarrengatik, elikadura %100 begetala eskatzen duten pertsonen kopurua (bagetalianoak[+], begetariano zorrotzak[+] edo begetalistak[+]. Hau da, beganoak ez diren pertsonak, baina dieta %100 begetala daramatenak). [+][+][+][+][+] Bi kasuetan, menu begetalaren eskariaren hazkunde hori gizartean ere islatzen da: %100 landare-elikadura-aukerak eskaintzen dituzten taberna eta jatetxeak ugaritu dira, bai eta beganoentzat egokiak diren aukerak eskaintzen dituzten saltokiak eta zerbitzuak ere.

Hala ere, ikastetxeetako jantokietan haur beganoek (eta, hedaduraz, ikasle, irakasle eta abarrek) ez dute beren usteekin bat datorren menurik, eta, beste aukerarik ez dutenez (batez ere etxean ezin badute jan, edo janaria etxetik eramaten uzten ez bazaie), gosea pasatzera edo animaliek edo horien deribatuek jatera behartuta daude, beren printzipioen aurka, gurasoen printzipioen aurka, eta azken horiek seme-alabengan irakatsi nahi dituzten balioen aurka [+]

Hori dela eta, gero eta ahots gehiago ari dira eskatzen eskola-jantokietan, gutxienez,  menu begano aukera bat egon dadin, arrazoi moral/etikoengatik (esan den bezala, baita osasunean eta ingurumenean onurak izateagatik, etab.). [+][+][+][+][+][+][+][+][+][+]

Euskal Autonomia Erkidegoan 2012. urteaz geroztik,  ikastetxe publikoetan elikadura arrautz-esne-begetarianoa izateko eskubidea aitortzen da. Ikastetxe eta institutuek legez aukera arrautz-esne-begetarianoa eskaini behar diote eskatzen duenari. Gasteizko familia baten aldarrikapenaren ondorio izan zen. Familiak argudiatu zuen Euskal Eskola Publikoaren Legeak [+] eta Espainiako Konstituzioak «alabari bere usteekin bat datorren prestakuntza morala emateko eskubidea» bermatzen dutela. [+][+][+].

Hala ere, nabarmentzekoa da gaur egun Euskal Autonomia Erkidegoan ikastetxe publikoetako (diru publikoarekin finantzatuak) derrigorrezko irakaskuntzen mailetako eta Haur Hezkuntzako bigarren zikloko [+] ikasleek soilik dutela eskubidea menu arrautz-esne-begetariano bat aukeratzeko, eta eskubide hori ez dela hezkuntza-maila guztietara hedatzen (haur-hezkuntzako lehen zikloa, batxilergoa, lanbide-heziketa, unibertsitate-prestakuntza …), ezta itunpeko ikastetxeetako ikasleetara ere (horiek ere diru publikoarekin finantzatuta), ezta ikastetxe pribatuetako ikasleei ere, ikasleen zati handi bat eskubide horretatik kanpo utziz. Eta menu arrautz-esne-begetarianoa bere garaian menuen eskaintzan sartzea erabaki aitzindaria eta egokia izan bazen ere, zoritxarrez, pertsona beganoen beharrak ere EZ ditu betetzen.

Animalien esplotazio gabeko menu %100 begetala ez izateak ikasle beganoak baztertzen ditu beren premietara eta sinesmenetara egokitutako menu-aukera bakarrera iristeko eskubidea, bai eta ikasle begetariano zorrotzak edo begetalianoak edo arrazoi desberdinengatik hala nahi duen beste edozein pertsona izateko eskubidea ere, eta euskal ikasleen zati bat eskubiderik gabe eta behar duten elikadura-aukeratik kanpo uzten du.

Guraso batzuk medikuaren paper bat lortzen saiatzen dira, seme-alabek menu mota hori eskuratzeko aukera izan dezaten, biderik azkarrena eta larritasun eta asperdura gutxien sortzen duena izan daitekeelakoan. Baina beganoa (edo begetarianoa arrazoi etikoengatik) izatea ez da gaixotasun bat, eta, beraz, menu beganoa (edo begetarianoa ikastetxe itundu edo pribatuetan) aukeratu ahal izateko, lekuz kanpo dago araudiak ikastetxea bera gurasoei ziurtagiri medikoa eskatzera behartzea.

Kasu batzuetan, ikastetxeko langileek edo sukaldeko taldeak ikasleari alternatiba osatuago bat eskaintzen laguntzen du. Baina errealitatea da eskolako jantokia erabiltzea beste erremediorik ez duten haur beganoek, arroza, pasta, patatak eta noizbehinkako barazkiren bat besterik ez dute jaten. [+]

Gaur egun, agerikoa da haur eta gazteen sektore batek eta haien familiek zailtasunak dituztela menu beganoaren aukera eskaintzen duen ikastetxe bat aurkitzeko, edo menu hori duen ikastetxe batean hezkuntza publikoa eskuratzeko, eta, bereziki, lan- edo familia-arrazoiengatik eskola-jantokian bazkaltzea beste erremediorik ez dutenak. Non geratzen da lana, familia eta eskola uztartzea? [+][+] Non geratzen da eskola edo hezkuntza publiko inklusiboa? [+][+][+].

Ikasle begano bat animali esplotazio gabeko menu %100 begetal bat (bere uste moral eta etikoei behar bezalako elikadura bakarra) eskuratu ahal izatea, behar bezala elikatzea edo gosea pasatzea, ezin da langileen edo ikastetxearen (publikoa, itundua edo beste interes batzuengatik, itunpekoak ez diren ikastetxe pribatuetan) borondate onaren araberakoa izan, baizik eta Hezkuntza Sailak edo administrazio eskudunak haurren eskubidea aitortu eta ezarri behar du, eta horixe eskatzen dute familia beganoek bide desberdinen bitartez, ikastetxeetan bertan, epaitegietan, elkarteak sortzen edo sinadurak biltzen.

Adibide honetan, guraso batzuek menu beganoa edo %100 begetala eskatzen dute Euskal Autonomia Erkidegoko itunpeko ikastetxeetan eta ikastetxe publikoetan: ESKAERA, artikulu hau idazteko unean ia 4.500 pertsonek babesten dutela. [adibide +] [FEUMVE][+][+][+][+]

Unibertsitate mailan ere, ikasleak antolatzen hasi dira, eta menu begano bat ezartzea eskatzen dute [+][+], eta unibertsitate batzuetan dagoeneko hasi dira jartzen. [+][+]

Aldarrikapen hori ez da soilik tokiko edo estatuko gai isolatu bat. Beste herrialde batzuetan ere lan-taldeak sortzen ari dira menu beganoa ez dagoen lekuetan aldarrikatzeko, Uruguaiko guraso talde hau, adibidez. [+][+], edo Txileko ekimen hau jantoki kolektibo guztientzat [+], etc. [+]

ZER ESKATZEN DA?

• Proposamena zera da: administrazio eskudunak legegintzako arau bat onartzea, ikastetxe guztietako jantokietan (ikastetxe publikoak, itunduak edo pribatuak izan; sukalde propioa duten jantokiak izan, catering bat erabili, kudeaketa zuzena edo zeharkakoa izan, edota janari-eskaintza prestatutako janaria zabaltzeko makinen bidez egin; etab.) eduki beharra arautzeko, eta hezkuntza-maila guztietan (eskolaurretik hasi eta unibertsitateko prestakuntzara arte), gutxienez menu beganoko aukera bat egunero («pertsona beganoentzat egokia den menua») [+]), nutrizionalki osoa, osasungarria, ikasleen adinerako egokia, eta eskatzen duten guztientzat eskuragarri (ez du zertan beganoentzat bakarrik izan).
• Logikoa iznago litzateke ere, elikadura begetala aukera hori kontuan hartzea ikastetxeak antolatzen dituen ekintza, ekitaldi, ikasleentzako janari-banaketa, jantokitik kanpoko otorduak, hamarretakoak, etab., baldin eta menu begetala aukeratu duten pertsonei eragiten badiete, begano izateagatik ekitaldi horietan diskriminatuak edo baztertuak izan ez daitezen.
• Proposamena jatorduak zerbitzatzeko taberna/jatetxea duten ikastetxe/prestakuntza-zentroetara ere zabal daiteke (eta ez ikasleei bakarrik, baita irakasleei, ikastetxeko beste profesional batzuei eta abarri ere).
• Animali-esplotazio gabeko menu %100 begetala aukera ezartzea zailduz edo atzeratuz gero, aldi baterako aukera bideragarriak eskeini litezke. Adibidez, ikasle beganoak (edo %100eko dieta begetala duen ikasleak) eskola-jantokia erabiltzea beste erremediorik ez badu (lan- edo familia-arrazoiengatik), bere janaria eramateko eta gainerako ikaskideekin batera jangelan bazkaltzeko eskubidea eta aukera izatea; eta, horrela, jantokiak eskaintzen duen beganoentzat egokia ez den menua jatera behartuta ez egotea; ez behartuta egotea bere janaria jangelaz bestelako leku batean jatera beste  ikaskide batzuetik bananduta. Aldi baterako beste aukera bat izan liteke arrautz-esne-begetariano menua eskaintzen den ikastetxeetan ikasle beganoei menu hori eskaintzea, baina euren beharretara egokituta (arrautza eta esnekiak landare-alternatibekin ordezkatuz).

EZARTZEKO ARRAZOIAK

Arrazoi etiko eta moralak (1)

Komunitate begano aldetik, esan bezala, menu begano aukera bat, gutxienez, ezartzeko eskatzeko arrazoi nagusia arrazoi etiko eta moralengatik da, animaliekiko edozein esplotazio motaren aurka egoteagatik, eta, ondorioz, arrazoi horiengatik uste moral horiek dituzten pertsonek ez dute animaliarik jaten, ezta horien deribaturik ere. Eskola-jantokien egungo eskaintzak animaliak edo eratorriak sartzen dituenez, ez ditu pertsona horien beharrak betetzen (ikasleak, irakasleak, etab.), eta horregatik eskatzen da menu beganoaren aukera ezartzea.

Miriam Martínez Mediku Pediatrak, Bueno y Vegano aldizkariko artikulu berri batean dioen bezala: [+]

[«Beganismoa, printzipio etiko gisa, erlijio batekin alderatu daiteke, erlijioak ere, neurri batean behintzat, irakaskuntza etikoetan oinarrituta baitaude.

Alde horretatik, NBEko Giza Eskubideen Batzordeak eta Europako Kontseiluak kontzientzia askatasuna erlijio-askatasunarekin eta beste sinesmen batzuekin parekatzen dute, eta guztiak berdin babestu behar direla azpimarratzen dute. Europako Kontseilua, Gazteekin Giza Eskubideetan oinarritutako Hezkuntzari buruzko Eskuliburuan zehazten duenez, «Eskubide horrek edozein sinesmen edo uste sendoen babes dezake», eta sinesmenen adibidetzat jartzen ditu «ehizaren aurka dagoen pertsona bat, bakezalea, mormoia, beganoa edo ideologikoki klima-aldaketaren aurkako aktibismoak bultzatutakoa”. [+]

Espainian, beren elikaduran eragina duten printzipioak dituzten erlijioak eskaintzen dituzten haurrak errespetatu egiten dira; eta ikastetxeek nutrizioaren aldetik egokiak diren eta beren sinesmenetara egokituta dauden menuak ematen dizkiete. Haur beganoen kasuan, ordea, kasurik gehienetan, eskolek beren printzipioen arabera bizitzeko eskubidea ukatzen diete, Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren letra eta espiritua nabarmen urratuz (bereziki, lehen aipatutako 9. artikulua).

Gogora dezagun NBEko Giza Eskubideen Batzordeak zein Europako Kontseiluak kontzientzia-askatasuna erlijio-askatasunarekin eta beste sinesmen batzuekin parekatzen dutela, eta azpimarratu dute sinesmen guztiak, beganismoa barne, era berean babestu behar direla, «Erlijio ofizial» baten parte izan edo ez.

Ikastetxeek ikasle bati menu beganoa ukatzeko erabiltzen duten aitzakietako bat da «elikadura-intolerantzia edo erlijio baten ondoriozko eskaerei baino ez zaiela erantzuten», Beganismoa ez dela erlijio bat argudiatuz, baina ikusi dugu beganoei menu beganoa ukatzeko erlijioaren argudioak alde guztietatik porrot egiten duela, izan ere, sinesmenek eta uste sendoek (etikoak eta moralak) erlijioen estatus bera dute Europar Batasunean, eta, ondorioz, errespetu- eta babes-maila bera merezi dute.«]

Arrazoi erlijiosoengatik eta etikoengatik beste elikadura-mota bat ezartzen eta errespetatzen den bezala (Euskadin, «Txerririk gabeko menua», «Arrautz-esne-begetarianoa arrainarekin» [+]), menu beganoa ere ezarri eta errespetatu beharko litzateke arrazoi etikoengatik.

(1) Menu begetal bat ezartzeko kontzientzia-arrazoiak alegatzen direla esan nahi du. Ez da beharrezkoa hemen azaltzea animalien esplotazioari buruzko datu guztiak, elikadura-industriak, modaren industriak, animaliekin egindako ikuskizunek eta abarrek milaka milioi animaliari egunero egiten dizkieten basakeriei buruzkoak. Izan ere, arrazoi eta argudio horien bidez, beganoek esplotazioaren aurka egiten dute gainerako animaliekiko, eta, ondorioz, beganismoa printzipio etiko/moral gisa hartzen dute eguneroko bizitzan. Gai honi buruzko informazio nahikoa dago Interneten, eta bilaketa soil batek dokumentazio ugari emango luke arrazoi horiei buruz.

Legezko arrazoiak

Menu beganoko aukera bat ezartzeko eskaera Espainiako Estatuan gaur egun indarrean dagoen honako lege-araudi honek babesten du:

Haurren Eskubideei buruzko UNICEFen Konbentzioa [+]:

2. artikulua, 1. puntua: «Estatu partaideek errespetatu egingo dituzte konbentzio honetan aipatu eskubideak, eta ziurtatuko dute eskubide horiek aplikatuko zaizkiela euren jurisdikzioaren mende dauden haurrei, bereizketarik egin gabe, haurraren, gurasoen edo legezko ordezkarien arraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, iritzi politikoa edo beste mota batekoa, jatorri nazionala, etnikoa edo soziala, posizio ekonomikoa, eragozpen fisikoak, jaiotza edo beste edozein baldintza alde batera utzita”.

2. puntua: «Estatu partaideek neurri egoki guztiak hartuko dituzte, bermatzeko haurrak babesa izan dezan bereizkeria edo zigor mota guztien aurka, euren gurasoen, tutoreen edo familiakoen izaera, jarduera, iritzi edo sinesmenen ondorioz.»

12. artikulua: «Estatu partaideek iritzi propioa eratzeko moduan dagoen haurrari bermatuko diote haurrari eragiten dioten gai guztietan bere iritzia askatasunez adierazteko eskubidea, haurraren iritziak behar bezala kontuan hartuz, haurraren adinaren eta heldutasunaren arabera».

14. artikulua, 1. puntua. «Estatu partaideek errespetatuko dute haurrek pentsamendu, kontzientzia eta erlijio askatasunerako duten eskubidea.»

Giza Eskubideen Europako Hitzarmena [+]

9. artikulua: «Pertsona orok du pentsamendu-, kontzientzia- eta erlijio-askatasunerako eskubidea; eskubide horrek berekin dakar erlijioa edo sinesmenak aldatzeko askatasuna, bai eta bere erlijioa edo sinesmenak banaka edo taldeka adierazteko askatasuna ere, publikoan edo pribatuan, kultuaren, irakaskuntzaren, praktiken eta errituak betetzearen bidez.»

Protokolo gehigarriaren 2. artikulua. «Hezkuntzarako eskubidea. Inori ezin zaio ukatu hezkuntzarako eskubidea. Estatuak, hezkuntzaren eta irakaskuntzaren arloan bere gain hartzen dituen eginkizunak gauzatzean, gurasoek hezkuntza eta irakaskuntza hori beren uste erlijioso eta filosofikoen arabera ziurtatzeko duten eskubidea errespetatuko du.»

1. artikulua. 12. protokoloa. «Diskriminazioaren debeku orokorra. 1. Legeak aitortutako eskubideen gozamena inolako bereizkeriarik gabe ziurtatu behar da, bereziki sexu, arraza, kolore, hizkuntza, erlijio, iritzi politiko edo bestelakoengatik, jatorri nazional edo sozialagatik, gutxiengo nazional bateko kide izateagatik, aberastasunagatik, jaiotzagatik edo beste edozein egoerarengatik. 2. Agintari publiko batek ezin izango du inor diskriminatu, bereziki 1. paragrafoan aipatutako arrazoiengatik. «

Espainiako Konstituzioa [+]

14. artikuluan honako hau ezartzen da: «Espainiarrak legearen arabera berdinak dira, eta ezin da inolako bereizkeriarik egin, jaiotza, arraza, sexu, erlijio, iritzi nahiz bestelako inguruabar edo egoera pertsonal zein sozialak aintzat hartuta».

Espainiako Konstituzioaren 27.3 artikuluan honako hau esaten da: «Botere publikoek gurasoei dagokien eskubidea bermatzen dute, hauen seme-alabek heziketa erlijioso eta morala har dezaten, beraien uste sendoei dagokien bezalaxe».

732/1995 Errege Dekretua, maiatzaren 5ekoa, ikasleen eskubideak eta betebeharrak eta ikastetxeetako bizikidetza-arauak ezartzen dituena. [+]:

12. artikulua, 2. puntua: «Aukera-berdintasuna honako hauen bidez sustatuko da: a) jaiotzagatik, arrazagatik, sexuagatik, gaitasun ekonomikoagatik, maila sozialagatik, sinesmen politiko, moral edo erlijiosoengatik, desgaitasun fisiko, sentsorial eta psikikoengatik edo beste edozein egoera pertsonal edo sozialengatik diskriminaziorik ez egitea. B) Konpentsazio-neurriak ezartzea, egokitasunen berdintasun erreala eta eraginkorra bermatzeko. c) Integrazioko eta hezkuntza bereziko hezkuntza-politikak egitea.»

16. artikulua, 1. puntua: « Ikasleek eskubidea dute beren kontzientzia-askatasuna, erlijio-sinesmenak, sinesmen moralak edo ideologikoak errespetatzeko, bai eta sinesmen edo sinesmen horien intimitatea errespetatzeko ere». 2. paragrafoko c) paragrafoa: «Ikasleek edo haien gurasoek edo tutoreek, adingabeak badira, beren sinesmen edo sinesmenekin bat datorren erlijio-prestakuntza edo prestakuntza morala hautatzea, hautaketa horretatik inolako bereizkeriarik eratorri gabe.»

17. artikulua: «Ikasle guztiek dute beren osotasun fisiko eta morala eta duintasun pertsonala errespetatzeko eskubidea, eta ezin izango zaie inola ere tratu iraingarri edo apalesgarririk eman.»

LOLR (Erlijio Askatasunari buruzko Lege Organikoa) [+]

2. artikulua 1. puntuko c) paragarafoan ezartzen du (beste alderdi batzuen artean) «… pertsona orok duen eskubidea:… c)…, aukeratu berarentzat, eta emantzipatu gabeko eta ezgaitutako adingabeentzat, beren mendean, eskola-eremuaren barruan eta kanpoan, beren sinesmenekin bat datorren hezkuntza erlijioso eta morala«…..

Era berean, 27.5 artikuluak dio: «Irakasleek, gurasoek eta, hala badagokio, ikasleek esku hartuko dute Administrazioak funts publikoekin sostengatutako ikastetxe guztien kontrolean eta kudeaketan, legeak ezarritako moduan»; hau da, ulertzen da baita itunpeko ikastetxeetan ere (diru publikoarekin sostengatutako ikastetxeak baitira).

8/2015 Lege Organikoa, uztailaren 22koa, Haurrak eta Nerabeak Babesteko Sistema aldatzekoa [+]

2. artikulua, «Adingabearen interes gorena«:

«1. Adingabe orok du eskubidea bere interes gorena baloratua eta funtsezkotzat hartua izan dadin berari dagozkion ekintza eta erabaki guztietan, eremu publikoan zein pribatuan. Lege hau eta hari eragiten dioten gainerako arauak aplikatzean, Baita erakunde publiko edo pribatuek adingabeei buruz hartzen dituzten neurrietan ere, Auzitegiek edo organo legegileek lehentasuna izango dute haien interes gorenaren gainetik, gerta litekeen beste edozein interes legitimoren gainetik.

Adingabeen jarduteko gaitasunaren mugak modu murriztailean interpretatuko dira, eta, betiere, adingabearen interes gorenean.

2. Adingabearen interes gorena kasu bakoitzean interpretatzeko eta aplikatzeko, irizpide orokor hauek hartuko dira kontuan, aplikatu beharreko legeria espezifikoan ezarritakoei kalterik egin gabe, baita kasuaren inguruabar zehatzen arabera egokitzat jo daitezkeen beste batzuenak ere::

a) Adingabearen bizitzarako, biziraupenerako eta garapenerako eskubidea babestea, eta adingabearen oinarrizko beharrizan materialak, fisikoak eta hezkuntzakoak nahiz emozionalak eta afektiboak asetzea.

b) Adingabearen nahiak, sentimenduak eta iritziak kontuan hartzea, bai eta adingabearen interes gorena zehazteko prozesuan arian-arian parte hartzeko eskubidea ere, adingabearen adinaren, heldutasunaren, garapenaren eta bilakaera pertsonalaren arabera. (…)

d) Adingabearen nortasuna, kultura, erlijioa, sinesmenak, sexu-orientazioa eta –identitatea, edo hizkuntza zaintzea, baita baldintza horiengatik edo beste edozeinengatik, desgaitasuna barne, diskriminaziorik ez egitea ere, bere nortasunaren garapen harmonikoa bermatuz.

4. (…) Interes legitimo guztiak errespetatu ezin badira, adingabearen interes gorena gailendu beharko da, gerta daitekeen beste edozein interes legitimoren gainetik. (…)

9. artikulua. Entzuna izateko eta aditu izateko eskubidea.

1. Adingabeak entzuna eta aditu izateko eskubidea du, inolako bereizkeriarik egin gabe, adinagatik, desgaitasunagatik edo beste edozein inguruabarrengatik, bai familia-eremuan, bai eraginpean dagoen edozein administrazio-prozedura, prozedura judizial edo bitartekaritza-prozeduratan, baldin eta erabaki horrek bere eremu pertsonalean, familiakoan edo sozialean eragina badu. Adingabearen iritziak behar bezala hartuko dira kontuan, adinaren eta heldutasunaren arabera. Horretarako, adingabeak eskubide hori baliatzeko aukera emango dion informazioa jaso beharko du hizkuntza ulergarrian, formatu irisgarrian eta bere inguruabarretara egokituta. (…)

2. Adingabeak, heldutasun nahikoa duenean, eskubide hori bere kabuz edo berak ordezka dezan izendatzen duen pertsonaren bidez egikaritu ahal izatea bermatuko da. Heldutasuna langile espezializatuek baloratu beharko dute, adingabearen garapen ebolutiboa eta kasu bakoitzean jorratu beharreko gaia ulertzeko eta ebaluatzeko gaitasuna kontuan hartuta. Nolanahi ere, uste da heldutasun nahikoa duela hamabi urte beteak dituenean. (…)

Hala ere, hori ezinezkoa denean edo adingabearen intereserako komenigarria ez denean, adingabearen iritzia jakin ahal izango da haren legezko ordezkarien bidez, baldin eta legezko ordezkarien interes kontrajarriak ez badituzte, edo, lanbideagatik edo harekiko konfiantza berezia izateagatik, modu objektiboan transmititu dezaketen beste pertsona batzuen bidez. (…)

Ahaztu gabe autonomia- eta foru- edo probintzia-mailako legegintza-araudia, bere eskumeneko gaietan, hala nola osasunarekin eta hezkuntzarekin zerikusia dutenetan, bai eta adingabeen eskubideen eta babesaren arloko lege-arauak ere (diskriminazioa, tratu txarrak, bullyinga, etab.).

Arrazoi moral eta etikoengatik menu beganoa eskatzea ez bakarraik bat dator  aipatutako legediarekin; baizik eta hori ukatzeak araudi hori urratzen du, eta gurasoek seme-alabei irakatsi nahi dieten hezkuntza moralerako eta balioetarako eskubidea mugatzen du, eta gainera, ukatu egiten zaie beren printzipioen arabera landare-elikadura osasungarria izateko eskubidea. [+].

Gogorarazi behar da arau-esparru hori bera da, hain zuzen ere, Euskal Autonomia Erkidegoan beste kolektibo batzuei zuzendutako beste menu batzuk onartu zirenean, hau da: «Txerririk gabeko menua», «Menu arrautz-esne-begetarianoa» eta » Menu arrautz-esne-begetarianoa arrainarekin»; beraz, ez dago legezko eragozpenik menu beganoaren aukera ere onartzeko, baldintza berberetan eta kolektibo beganoari zein eskatzen duen pertsona orori zuzenduta.

Arrazoi psikologikoak

Erakunde publikoek beren herritarren osasuna (fisikoa zein psikologikoa) zaindu behar dute, batez ere adingabeen osasuna.

Eskola-eremuan, hezkuntza-eragile guztien (arduradun politikoak, ikastetxeko eta jantokiko arduradunak eta langileak, gurasoak, ikasleak …) betebeharra da ikastetxean ikasle batek beganoa izateagatik, hau da, dieta desberdina eramateagatik, arropa desberdina janzteagatik, animaliak esplotatzen diren jardueretan ez parte hartzeagatik, eta abar, jasan ditzakeen egoera hauek, eta adingabeen osasun psikologikoa arriskuan jar dezaketenak, saihesteko edo amaitzeko beharrezkoak diren urratsak/jarraibideak/ekintzak ematea [+]:

1.- Diskriminazioa (pertsona edo kolektibo bati ematen zaion tratu desberdina eta kaltegarria, arraza, sexua, ideia politikoak, erlijioa eta abar direla eta),

Baliteke jantoki-zerbitzua nahitaezkoa eta funtsezkoa ez izatea, baina eskaintzen bada, ezin da diskriminatzailea izan. Diskriminazioa honako honetan datza: menu espezifikoak daude (txerririk gabeko menua, menu arrautz-esne-begetarianoa, menu arrautz-esne-begetarianoa arrainarekin), arrazoi etiko edo erlijiosoengatik kolektibo jakin batzuei zuzenduak; aldiz, menu beganoaren aukera ukatzen zaie ikasle beganoei arrazoi berberengatik.

Administrazioak eta zentro bakoitzeko arduradunek neurriak hartu behar dituzte, bakoitzak bere eskumen-eremuan, kolektibo beganoaren aurkako diskriminazio nabarmen hori errotik desagerrarazteko. Neurri horietako bat da, zalantzarik gabe, menu begano bat ezartzea, bere behar, sinesmen eta balioetara egokitutako menu bakarra.

2.- Tratu txar instituzionalak (botere publikoek emandako edozein legedi, programa, prozedura, jarduketa edo ez-egite, edo profesionalak edo funtzionarioak banaka egindako jardueraren ondoriozkoa, gehiegikeria edo zabarkeria egiten badu, osasunaren, segurtasunaren, egoera emozionalaren, ongizate fisikoaren edo heldutasun zuzenaren kaltetan, edo haurraren edo haurren oinarrizko eskubideak urratzen baditu)[+]

Gaur egungo eskola-menu ez-beganoak, aurrerago azalduko ditugun nutrizio-alderdiengatik eta osasun fisikoaren alderdiengatik kalitate zalantzagarrikoak izateaz gain, ez dira psikologikoki osasungarriak ikasle beganoentzat, haien balio eta printzipio etikoen aurka doazelako, animaliekiko indarkeria-modu bat babesten dutelako eta haien sinesmenekin gatazkan sartzen direlako.

Haur beganoek eta begetarianoek sufritzen dute hildako animalia baten haragi zati bat jatera behartzen badituzte, eta horrek nazka, tristura eta abar eragiten dizkie. Zoritxarrez, kolektibo horientzako menurik ez dagoen ikastetxeetan, haur beganoak eta begetarianoak egunero behartzen dituzte animalia-produktuak jatera, ikastetxean aukera bakarra delako; izan ere, haien familiek ezin dute aurkitu aipatutako balioak errespetatzen dituen zentrorik, beren etxeetatik arrazoizko distantziara egotea, eta gainera, beren ekonomiarako eskuragarria izatea.

«Hau ez da soilik haurren eta haien familien eskubideekiko errespetu-falta bat, baizik eta, gainera, haurrek beraiek oso modu traumatikoan bizi dutela. 3 eta 4 urte bitarteko haurrak ondo baino hobeto jabetzen dira zer jaten duten, eta haur beganoek, bereziki, ondo ezagutzen dute elikagaien jatorria; bai familia begano batekoak badira eta kontzeptu horiek etxean ikasi badituzte, bai familiako lehenak izan badira beganismoa hartzen (fenomeno gero eta ohikoagoa) eta beren kabuz ikasi badute». [+]

Lehen aipatutako definizioaren arabera[+], tratu txar mota bat izango litzateke, tratu txar instituzional bat, heldu bati egitea bururatuko ez litzaigukeena, eta adingabe horien osasun psikologikoan ondorioak eragin litzakeena, egungo lege-araudiaren ondoriozko ondorengo egoerak eta ikasle beganoei eragiten dietenak:

1) Jantokiak eskaintzen duen menu ez-beganoa jatera behartuta egotea (hau da, animaliak edo animalia-deribatuak jatera), bere balio edo printzipioen aurka

2) Bere janaria etxetik eramaten ez uztea (bere balioengatik jantokiak eskaintzen dionak ezin duenean jan)

3) Bere janaria jatera behartuta egotea, baina beste ikaskide batzuengandik bereizita, jantokia ez den beste leku batean (etxetik eraman daitekeen kasu bakanetan)

4) Erakundeak eskaintzen duen irtenbidea ikasleak animalia-jatorriko osagaiak plateretik kentzea edo ez kontsumitzea izatea, eta, horrela, menu osatugabea (baina menu oso bat ordainduta) egunero jatera behartuta egotea, eta, jakina, ez da nahikoa eskola-errendimenduarentzat ezta bizi-errendimenduarentzat

5) Antzeko egoerak

Argi dago gaur egun indarrean dagoen araudia aldatu egin behar dela ikastetxeetan menu beganoen eskaerari egokitzeko, arau zaharkitu batzuek sortutako tratu txar instituzional egoera horiek saihestu eta desagerrarazteko.

3.- Bullyinga (Ikasleek ikaskide bati etengabe eragiten dioten jazarpen fisikoa, ahozkoa edo psikologikoa),

«Eskola-jantokietan haur beganoei menu beganoa ez eskaintzeak ez dio soilik «nutrizioari» eragiten (akonpainamenduekin konformatu behar diren haurrak, entsalada tristeak, zopa edo fruta gutxi, hitzez hitz goseak geratuz), haur horien osotasun emozionalari ere eragiten dio eta diskriminazioa sustatzen du, eskola-errendimenduaren eragiterekin batera. Beste ikaskideek, gaizki eta gutxi jaten dutela ikusita (beste aukerarik ez dutelako!) eta irakasle eta sukaldeko/jantokiko langileen iruzkin desegokiak entzunda, haur beganoei iseka egiten diete, eta benetako bullying-egoeretara iristen dira. Hori Espainiako lurraldeko ikastetxeetan gertatzen ari da.» [+]

Horri ingurunean ez ulertzea gehitzen bazaio, dela ezagutza ezagatik, dela balio horiei uko egiteagatik, egoera horrek etsaitasunezko giroa sortzen du, guztiok nahi dugun inklusioaren aurkakoa dena.

4.- Vegefobia (gehiengoaren elikadura-ohiturekin bat egiten ez duten pertsonak haurrak barne, begetarianoak eta beganoak jazartzea)

Ikaslearen osasun mentalari dagokionez, eta baita eskola eta hezkuntza esparruan ere, “Vegefobiak” kapitulu berezia merezi du [+]. Gure herrialdean, beste herrialde batzuetan bezala [+][+], arazo mota hau identifikatuta dago: gehiengoaren elikadura-ohiturekin bat egiten ez duten pertsona begetariano eta beganoei jazartzea (haurrak barne), beste pertsona batzuek, komunikabideek, profesionalek eta abarrek uko eginez, iseka eginez eta irainak eginez (bullyinga edo jazarpen psikologikoa). (Interneten informazio zabala dago [+][+][+][+]…..)

Beganismoa eta begetarianismoa hobeto ezagutuz doan heinean, fenomeno hori (ezezagunarekiko beldurrarekin lotua) gutxituz doa. Horregatik, desiragarria da, gainera, errealitate berri honen aurrean aniztasuna, errespetua, inklusioa, tolerantzia, enpatia eta abarren gaiak lantzea, bai eta gainerako animaliekiko errespetua eta enpatia ere, [+] hala antiespezismoa nola beganismoa ikasgeletan jasaten duten zapalkuntza kulturaletik atera daitezen. [+] Gaur egun ikastetxeetan lantzen den hezkuntza-material zaharkituak, non «etxaldekotzat» jotzen diren gizakiak ez diren animaliak kontsumorako objektu gisa irudikatzen diren, egoera hori ere okertzen du.

Gurasoek ez dituzte seme-alabak engainatuko. Egia ezagutzeko eta beren sentimendu eta balioen arabera jokatzeko eskubidea dute. Adingabeek zehatz-mehatz ezagutu behar dute zer egiten duten abeltzaintza-industriak, arrantzak, ehizak, tauromakiak, animalia-larruen ehungintzak, animalien aurkako tratu txarren jaiek eta giza eta etika erantzukizunarekin zerikusia duen guztiak, planeta ez ezik, bertan bizi diren biztanle eztabaidaezin gehienak ere errespetatu eta babesteko: gizakiak ez diren animaliak. [+]

Irakasle batzuek, ia heroismo-ekintza batean (ingurunearen pasibotasuna eta etsaitasuna ikusita), animalien aurkako tratu txarrei, festetako krudelkeriari edo zezenketei eta abarrei buruz saio eta eduki espezifikoak proposatzen dituzte (bai  Aula Animal-ak [+] bai Santa Festa-k [+] dakiten bezala, hainbat institututan egin diren hezkuntza-saioen bidez). [+]

Gainera, familiak eta haurraren ingurunea inplikatuko dituen programa bat izateak haurtzarotik balioak zabaltzea eta errotzea sustatuko du. Baina inplikazioak langile guztiena izan behar du, irakasleetatik hasi eta janaria zerbitzatzen duten pertsonetaraino, mezu negatiboak edo kontraesankorrak ez emateko edo jarrera negatiboak ez bistaratzeko; izan ere, ikasle horiek nahi duten gauza bakarra da animaliak ez erabiltzea, ez sufriaraztea eta ez hiltzea (eta, noski, ez jatea). Horrela, gainerako ikasleek beren ikaskide beganoekin eta haien balioekin ulertu eta enpatizatu ahal izango dute.

Aipatutako eragile guztien erantzukizuna da haur begano hori baztertuta sentitzea saihestea, hezkuntza inklusiboan aurrera egitea, diskriminaziorik egingo ez duen hezkuntza batean aurrera egitea, balioetan [+], enpatian [+], elkartasunean, espezismoaren aurkako ikastetxeetan [+] eta animalien esplotaziorik gabeko ikastetxeetan [+] hezten duen ikastetxe/hezkuntza eredu baterantz joatea, iraunkortasuna, animaliekiko errespetua eta natura sustatuko dituena, eta norabide horretan eman daitekeen urrats handienetako bat jangeletan animali-esplotazio gabeko menu %100 begetala izatea da.

 Menu beganoa ezartzeak diskriminazioa eta erakunde-maltaratoa errotik ezabatuko lituzke, eta urrats garrantzitsua izango litzateke ikasle batek, begano izateagatik, jasan dezakeen bullyinga eta Vegefobia saihesteko edo amaitzeko, eta, ondorioz, alderdi positiboak bultzatuko lituzke, bai osasun-mailan, bai hezkuntza- eta bizikidetza-mailan.

MENU BEGANOAREN AUKERA EZARTZEAREN ONURAK

Onurak OSASUNEAN

Menu beganoa gizakiak ez diren animalien osasunerako onuragarria den bakarra izateaz gain, giza dietan sartzeari uzten dioten neurrian, atal honetan ikastetxeko ikasleen (edo gainerako langileen), eta orokorrean %100 landare-dieta duten pertsona guztien, osasunari [+][+] ekartzen dizkion onuretan zentratuko gara. [+]

Osasun fisikoa

Gurasoei seme-alabentzako menu beganoa ukatzeko arrazoietako bat (eta zentro eta sektore deseguneratu batzuetan oraindik ere erabiltzen dena) zera da: haien arabera, dieta ez osasungarria eta ez orekatua dela. Gaur egun, badakigu hori guztiz FALTSUA dela, eta, gainera, argi erakusten du ez dakiela ezer bakarrik begetalez (beganoa) elikatzeari buruz eta hura babesten duen ebidentzia zientifikoei buruz. [+] [+]

Nazioarteko hainbat erakunde, hala nola NBE, OME, FAO, munduko nutrizionisten elkarte eta akademia nagusiak, hala nola estatubatuarra (AAND) (100.000 nutrizionista baino gehiago biltzen dituena) [+][+][+], British Dietetic Association [+], British Medical Association (BMA) [+], edo kanadarra [+], Nutrizio Klinikoko Amerikako egunkaria [+], Amerikako Pediatria Akademia [+], Medikuen Batzordea medikuntza arduratsu baten alde [+], mundu osoko kardiologoak [+], e.a., eta mundu mailako gero eta elkarte, erakunde eta nutrizionista gehiago, behin baino gehiagotan adierazi dute dieta beganoa edo begetariano zorrotza bermatzen dutela behar bezala planifikatua, bizitzako etapa guztietarako, haurdunaldia, edoskitzea, lehen haurtzaroa eta nerabezaroa barne, eta lehen munduko gaixotasun eta heriotza-kausa nagusietatik babesten dutela. [+][+][+].

Amerikako Dietetika Elkartearen (ADE) arabera, «Behar bezala planifikatutako dieta begetarianoak, dieta erabat begetarianoak edo beganoak barne, osasungarriak dira, nutrizionalki egokiak, eta osasunerako onurak ekar ditzakete zenbait gaixotasunen prebentzioan eta tratamenduan. Ondo planifikatutako dieta begetarianoak egokiak dira bizi-zikloaren etapa guztietarako, haurdunaldia, edoskitzea, umezaroa, haurtzaroa eta nerabezaroa barne, baita kirolarientzat ere.» [+][+][+][+][+][+][+]

Espainiako Dietista-Nutrizionisten Elkarteak (AEDN), 2006an egindako III. kongresuan, ildo beretik hitz egin zuen, eta arlo horretan eguneratzeko eskatu zien mediku profesionalei [+][+]. Era berean, elkarte horretako Berrikuspen eta Posizionamendu Taldeak bermatzen du behar bezala planifikatutako dieta mota hori alternatiba osasuntsua eta nutrizionalki egokia izan daitekeela, eta zenbait gaixotasunen prebentzioari eta tratamenduari dagokienez onurak ere ekar ditzakeela. [+] Revista Española de Pediatría aldizkariak ere horri buruzko txosten bat argitaratu du. [+]

Profesional ospetsu askok, elikadura beganoa aukera osasungarritzat gomendatzeaz gain [+], ereduarekin praktikatzen dute eta dieta %100 begetala daramate. (Michael Klaper, Colin Campbell, Caldwell Esselstyn, Dean Ornish, Michael Greger, etab.) [+]. Horien artean, Miriam Martínez mediku pediatrak [+][+] baieztatzen du behar bezala planifikatutako dieta %100 begetalarekin mantenugaien beharrak edozein adinetan bete daitezkeela (B12 Vit gehigarriarekin), baita haurtzaroan eta nerabezaroan ere, eta haur eta nerabeentzako dieta begano osasungarriak eta orekatuak planifikatzeko erabil daitekeen tresna bat ematen du. [+].

Hala ere, nahiz eta dieta %100 begetala orekatuarekiko ebidentzia positibo guztiak direla eta, zoritxarrez, gure eremu geografikoan, gizarteak, oro har, eta OSASUN-arloko eta HEZKUNTZAREN sektoreko profesional askok (bereziki herrialde honetan) oraindik ez dute informazio hori ezagutzen (edo ezagutzen badute, ez dute onartzen eta eguneratzen), eta nolabaiteko «etsaitasunez» eta aurreiritziekin tratatzen dituzte familia beganoak. [+]

«Bestalde, egungo eskola-menuek (Euskal Autonomia Erkidegoan) ez dituzte nutrizio-gomendio ofizialak ere betetzen, Euskal Autonomia Erkidegoko Eskola-jantokiak txostenean “Justicia Alimentaria”  erakundeak salatzen duen bezala. [+]

2 urtetik aurrera, elikadurak, gutxienez %80a landare-jatorrikoa izan beharko luke. Adituak ados daude landare-proteinei (lekaleak, fruitu lehorrak, haziak) protagonismoa eman behar zaiela animali-proteinen aurrean, fruta eta barazkiak gure elikaduraren %50a izan beharko luketela eta zerealek integralak izan behar dutela. Eskolako menuek gutxieneko baldintza horiek beteko balituzte, ez litzateke bakarrik oso erraza izango menu bat egokitzea edozein ikasle beganorentzat, baizik eta pauso erraldoia emango genukeen haur guztien osasuna babesteko.» (Miriam Martínez, Mediku Pediatra) [+]

Zentzu horretan, Españako Greenpeace txosten baten arabera, eskoletako jantokiek haragi gehiegi zerbitzatzen dute, eta horrek ondorio kaltegarriak ditu osasunean eta kliman. [+][+]

2015ean, Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak (IARC), OMEren erakundeak, bere agente kartzinogenoen zerrenda eguneratu zuen, eta haragi gorriak minbizia sor dezaketen haragitzat jo zituen. Gai horren inguruan, IARC-ek honako hau argitaratu zuen 2015eko urriaren 26an The Lancet Oncology aldizkari zientifiko ezagunean: «Haragi prozesatua kartzinogeno gisa sailkatu da, eta haragi gorria kartzinogeno posible gisa». (Haragi prozesatuak barruan sartzen dira: saltxitxak, urdaiazpikoa, urdaia, saltxitxak eta hestebete batzuk. Nolabait zaintzeko edo zaporea emateko tratatu den haragia aipatzen du. Prozesuek gazitzea, ontzea, hartzitzea eta ketua barne hartzen dituzte. Haragi gorriak barruan sartzen dira: abere-haragia, txerria, arkumea eta ahuntza.) (OMEk haragi gorri gisa definitzen du ugaztunen giharretako haragi guztia). Hamar herrialdetako hogeita bi adituk 800 azterketa baino gehiago berrikusi zituzten, ondorioetara iristeko. 50 gramo haragi prozesatu jateak egunero %18 handitzen zuen kolon eta ondesteko minbizia izateko arriskua. Hori 4 urdai tira edo “perrito caliente” baten baliokidea da. Haragi gorriaren kasuan, kolon eta ondesteko, pankreatiko eta prostatiko minbizia izateko arrisku handiagoaren ebidentzia egon zen.» [+][+].

Gainera, OMEk egindako kategorizazio berriak ez du zalantzarik ematen, haragi gorria 2A kategorian sartzeko, eta haragi prozesatua 1. kategorian, tabakoa edo amiantoa bezalako elementuekin batera. [+][+].

Mundu osoko hainbat herrialdetan unibertsitate eta ospitaletan egindako azterlan epidemiologikoek ondorioztatzen dute gurea bezalako gizarteetan haragia eta esnekiak gehiegi kontsumitzea kaltegarria dela osasunerako, zuzenean lotuta dagoelako mendebaldean epidemia bihurtu diren hainbat gaixotasunekin: obesitatea, hipertentsioa, diabetesa, osteoporosia, koloneko minbizia eta prostata (besteak beste), gaixotasun koronarioak, istripu kardiobaskularrak eta abar. [+] [+][+][+]

Espainiako biztanleek gomendatutako maximoa baino 8 aldiz haragi prozesatu gehiago jaten dute; haurrek, berriz, agintari medikoek gomendatutako maximoa baino 3,5 eta 4 aldiz haragi gehiago. [+]

Ondorioz, argi dago eskola-jantokietan edozein animalia ugaztun eta haragi prozesatuak (saltxitxak, hanburgesak edo hestebeteak (butifarra, beicon, urdaiazpikoa, york…)) erabiltzea arriskutsua izan daitekeela adingabeen osasunerako. Izugarria da aukera begetalak, osasungarriak, etikoak eta merkeak egonda, adingabeak elikadura desegokiaren eta beharrezkoa ez den osasun-arriskuaren eraginpean jartzera behartzea [+], eta agerikoa da barietate, osasungarritasun eta osagai-kalitate handiagoa dutela landare-menuetan animalia-hartzean oinarritutako menu omniboroek baino.

Bestalde, hainbat azterlanek esnearen kontsumoaren desegokitasunari buruz hitz egiten dute, eta esnea hartzeak patologia desberdinen eraginean nola eragiten duen. [+][+] Suedian kohorte-azterlan bat egin da, eta ondorioztatu da esne asko hartzeak lotura duela emakumeen eta gizonen heriotza-tasa handiagoarekin, bai eta emakumeetan haustura-intzidentzia handiagoarekin ere [+]. 2014an argitaratutako beste ikerketa batek ondorioztatu du kaseinak (esnean dagoen proteina) prostatan minbizi-zelulak ugaritzea sustatzen duela [+]. 2020ko otsailaren 13an The New England Journal of Medicine aldizkarian esnekiei eta osasunari buruzko azterlan bat argitaratu zen, eta egileek esnearen kontsumoak haustura, obesitate, gaixotasun kardiobaskular, alergia eta hainbat minbizi motaren arriskuekin duen erlazioa deskribatzen dute. [+].

Haragi hormonatuaz hitz egiten jarrai liteke, antibiotikoz beteta [+][+][+][+][+], itsaso eta ibai kutsatu batetik datozen arrain kutsatuz edo hormonatuz, antibiotikoak ematen zaizkien arrain-haztegiei buruz, edo ekoizpena hobetzeko genetikoki aldatzen diren arrain-haztegiei buruz. Produktu toxikoei, kimikoei, mikroplastikoei, erradiazioari eta abarri buruz hitz egiten jarrai liteke, lurreko zein uretako animaliek irentsi eta gero elikadura-katera pasatzen direnak. Baina Interneten nahiko informazioa dago horretan gutxieneko interesa duen pertsona ororentzat, eta, beraz, hemen ez da gehiago sakonduko horri buruz.

Eta hori guztia giza kontsumorako hiltzen diren animalien kopuru izugarria ahaztu gabe, eta beren bizialdian animalia, abere, hegazti, arrain-haztegiko arrain eta abarrek bizi duten egoera tamalgarria aipatzea ahaztu gabe.

Haurren obesitatea

Azken urteotan goraldian dagoen beste arazo bat ere aipatu beharko litzateke: haurren obesitatea [+].

2 eta 17 urte bitarteko mutikoen %34k eta neskatoen %30,7k gehiegizko pisua edo obesitatea dute Euskadin, hau da, %8 eta %6 igo da, hurrenez hurren, 2012tik 2017ra bitarteko denbora-esparruan. [+][+][+]

OMEren 2014ko maiatzeko argitalpen baten arabera, obesitatea mundu mailako proportzio epidemikoetara iritsi da; urtero 2,8 milioi pertsona hiltzen dira obesitatearen edo gehiegizko pisuaren ondorioz [+]. Begetarianoen eta beganoen artean obesitatearen prebalentzia txikiagoa erakusten duten hainbat ebidentzia daude [+], animalia-jatorriko koipeen kontsumo txikiagoari eta zuntz-kontsumo handiagoari esker; zehazki, haragia jaten zutenek zuten GMI handiena, beganoek erakusten zuten baliorik txikiena, eta gainerako begetarianoek tarteko balioak zituzten. [+].

Landareetan oinarritutako dietek gorputzeko jardun metabolikoa hobetzen dute elikagaiak hartu ondoren, American College of Nutrition aldizkarian Physicians Committee for Responsible Medicine erakundeak berriki argitaratutako argitalpen baten arabera. Landare-elikagaietan, eta karbohidratoetan, landare-proteinan altuak eta koipeetan baxuak janari ugari irensteak kalorien erreketa areagotu dezake kontsumitu ondoren, eta hori pisuaren gorputz-balantzea hobetzearekin lotzen da. Jarduera fisikoa handitzeak eta fruta, landare eta zuntz gehiago hartzeak janariaren efektu termikoa ere areagotu dezake, eta horrek ondorio klinikoak izan ditzake obesitatearen eta 2 motako diabetesaren tratamenduan. (Calcagno m, Kahleova h, Alwarith j, et al. (2015). The thermic effect of food: a review. J Am Coll Nutr. Published online April 25, 2019.) [+][+]

Osasun psikologikoa

«Arrazoi psikologikoak» atalean aipatu dira zenbait neurriren bidez ikasle beganoei saihestu beharreko arazo psikologikoak, besteak beste, menu beganoaren aukera ezartzea eta horrek dakartzan onura psikologikoak.

Ingurumenerako onurak

Ingurumenaz eta iraunkortasunaz ari garenean, denetaz ari gara: landako eta hiriko pertsonez, animaliez, landareez, oihanez, basamortuez eta itsasoez. Gauza gutxik dute gure inguruan jaten dugunak bezainbesteko eragina, eta arrazoi sinple batengatik da: 7 mila milioi gizaki baino gehiago gara, eta denok behar dugu jan bizirik irauteko, eta guztiok behar dugu jan egunean behin baino gehiagotan.[+]

Osasunerako dituen onura ugariez gain (animaliena eta gizakiena), dietak %100  begetala ingurumen-inpaktu zuzena eta positiboa du, edateko uraren kontsumoan eta berotegi-efektuko gasen emisioan, animaliak izaki sentikortzat hartzen dituen eta plateretik kanpo uzten dituen aukera bakarra izanez. [+]

Abeltzaintza industriala praktika zaharkitua da, historian animaliei eman zaien tratu txar handienaren erantzulea eta ingurumenaren suntsitzailea.[+] Kontuan hartu behar dugu abeltzaintzak zer-nolako eragina duen ingurumenean, abereak elikatzen dituen nekazaritzarekin batera. [+][+][+].

2006ko azaroaren 28an, Nekazaritza eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) Ganaduaren Itzal Luzea (Livestock’s Long Shadow) [+] izeneko txostena aurkeztu zuen, non abeltzaintzak automobilek baino berotegi efektuko gas gehiago isurtzen dituela frogatzen den. Emisio globalen % 20ra arte. Zehazki, munduko CO2 isurketen %9, metano gasaren isurketen %37 (meatzaritza-, petrolio- eta gas naturalaren ustiapenak batera baino gehiago) eta oxido nitrosoaren isurketen %65 (gas hilgarria). Hain zuzen ere, azken bi gas horiek CO2 baino askoz ere berotegi efektu indartsuagoa eragiten dute [+][+]. Baina World Watch Institute erakundeak argitaratu berri duen Goodland eta Anhang azterlanaren egileek berriki egindako azterketa baten arabera, giza kontsumorako aziendak eta haren deribatuek gutxienez 32.6 mila milioi tona karbono dioxido sortzen dituzte urtean, eta mundu osoko Inverandero Efektuko Gasen urteko isurketen %51ra igotzen du. [+][+]

Abeltzaintza ere 1970etik Amazoniako oihaneko deforestazioaren %91ren eragilea da. [+] Eta zientzialari batzuek «munduaren seigarren iraungitze masiboa» deitzen dutenaren erantzule da, artzaintza guneak irekitzeko habitaten suntsikeko, edo aziendarentzako janaria landatzeko ondorioz. [+]

Egiaztatu da laborantza-lurren %83 abeltzaintzan aritzen direla, eta munduko proteinen %37a eta kalorien %18a soilik ekoizten dituztela. Izan ere, kilo bat haragi ekoizteko, gizakiek jateko gai diren kilo askoz ale eta zereal gehiago eman behar zaizkie animaliei. Dieta beganoa ezartzeak aukera ematen du ditugun baliabide mugatuak gehiago aprobetxatzeko, eta gosearen aurkako borrokan oso aliatu garrantzitsua izango litzateke, abereak elikatzeko lur eta uzta horiek erabili beharrean gizakiak elikatzeko erabiliko balira. [+]

Bestalde, arraste-arrantzak urtean arrantzatutakoaren %40 inguru botatzen du, eta prozesu horretan beste itsas espezie batzuk zauritu edo hiltzen ditu. [+][+] Gainera, arrain-populazioen %70 erabat esplotatuta edo gehiegi esplotatuta daudela kalkulatzen da, eta horrek 2050erako arrainik gabeko ozeanoak ikustera eramaten gaitu. [+]

Edateko ura alferrik galtzeari dagokionez, UNICEFen eta OMEren arabera, munduko biztanleriaren %10ek ez du bizitzarako derrigorrezkoa den errekurtso hori eskuratzeko aukerarik.[+] Bitartean, haragi kilo bat ekoizteko 15.000 litro ur edangarri behar dira, [+] kilo bat lekale ekoizteko baino ia 4 aldiz gehiago, eta kilo bat zereal ekoizteko baino 9 aldiz gehiago. [+]

Egunero, %100 begetala elikatzen duen pertsona batek 4.000 litro ur baino gehiago aurrezten ditu, 20 kilo ale eta zereal, ohianeko 3 metro karratu, 10 kilo CO2 eta animalia baten bizia salbatzen du. Elikadura %100 begetala jarraitzen dutenek petrolio kantitatearen hamaikaren bat, ur kantitatearen hamaiaruren bat eta haragi haragizale batek bere elikadura beharrak asetzeko erabiltzen duen lur kopuruaren hamazortziren bat erabiltzen dute. [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7]. Hektarea batean 18 tona barazki ekoitz daitezke, baina lur hori bera abeltzaintzarako erabiltzen baduzu, 93 kilo haragi baino ezin duzu ekoitzi. [1, 2, 3]. Begano batek 674 metro koadro behar ditu urtebetez elikatzeko, begetariano batek 3 aldiz behar du hori eta karnista batek begano batek baino 18 aldiz lur gehiago behar du. Eremu jakin batean landare-jatorriko proteina 15 aldiz gehiago sor daitezke animalia-jatorriko proteina baino. [+][+]

Dietaren araberako ingurumen-inpaktuaren emaitza behatzeko, oso baliagarria da horri buruz 2007an argitaratutako ikerketa. [+] (Ikus amaierako taula, dietak baliabideetan, ekosistemaren kalitatean eta giza osasunean duen eraginarekin. Adierazi behar da puntuazio handiagoa lortzeak inpaktu handiagoa dakarrela; ikus daitekeenez, dieta orojaleak, produktu ekologikoak barne hartzen ez dituena, inpaktu handiagoa sortzen duena da maila guztietan, baina oso bereziki baliabideetan. Aldiz, produktu ekologikoak kontsumitzen dituen dieta beganoa erreferentzia guztietan eragin txikiena sortzen duena dela).

Gai horien guztiengatik, NBEren txosten batek aipatzen du «Dieta beganorantz aldaketa globala egitea ezinbestekoa da mundua gosetik, erregai-eskasiatik eta klima-aldaketaren inpaktu okerrenetatik salbatzeko«. [+]

Espainian 100 kilo haragi kontsumitzen da urtean biztanleko, eta kopuru hori Estatu Batuek baino ez dute gainditzen (non pertsona bakoitzak 120 kilo haragi kontsumitzen ditu urtero), eta munduko batez bestekoaren oso gainetik dago: 40 kilo. Klima aldaketari aurre egiteko, Espainian haragiaren kontsumoa %20ra murriztea da planteatzen den erronka nagusia, hau da, orain kontsumitzen dena baino bost aldiz gutxiago. Horrek esan nahi du jabetzea ez dela beharrezkoa (izatez, kaltegarria da) animalia-jatorriko proteinak egunero hartzea gosarian, goiz erdian, jateko orduan, askarian eta afaltzeko orduan. Munduaren etorkizuna da erronka, eta etorkizuna, ezinbestean, gure dietaren aldaketa batetik landare-dietarantz igarotzen da. (Haragi- kontsumoari buruzko estatistikak Espainiako Estatuan [+][+][+][+]. Euskal Autonomia Erkidegoko haragi-kontsumoari buruzko estatistikak [+][+])

Gaur egun, haragiaren kontsumoa jasanezina da ekologikoki. Beharrezkoa da arazo horri heltzeko neurriak hartzea, eta klima aldaketari berehala egin behar zaio aurre. Erakundeek neurriak hartu behar dituzte landare-produktu gehiago barne hartzen dituzten dieta jasangarriak sustatzeko.[+][+]

2014an Oxfordeko Unibertsitateak zuzendutako azterlan batek ondorioztatu zuen begetarianoen CO2 isurketak %50 txikiagoak direla egunero haragia kontsumitzen dutenenak baino, eta beganoen isurketak, %60 txikiagoak. Dieta beganoa jarraitzea da aztarna ekologikoa murrizteko ekintzarik onena (Oxford Unibertsitateko Martin School, Nazio Batuen Erakundea, Greenpeace, Forbes eta abarren ikerketa baten arabera).

Menu begano baten aldeko apustu irmoa egiteak, ikastetxetik hasita, abeltzaintzak animaliengan eta ingurumenarengan duen eragin negatiboa murrizten lagunduko luke, klima aldaketaren aurkako borrokan neurri eraginkorra bat izanik, ikastetxeak hartzen dituen ingurumen arloko ekimenak sustatuz.

Bestelako onurak

Onurak eragindako familientzat

Zalantzarik gabe, familia beganoen eskaera/aldarrikapen hau onartzeak eragin positiboa izango du familia eskatzaile horiengan; izan ere, haien eskubideak aitortuak direla ikusten dute, lana, familia eta eskola uztartzea erraztu diezaiekete, beren uste sendoengatik seme-alabak diskriminatzen ez dituztela ikus dezakete eta gainetik kezka bat kentzen zaie (lehen aipatutako egoerak).

Onura ekonomikoak

Askok uste duten ez bezala, menu begano bat askoz merkeagoa da beganoa ez den bat baino, dieta beganoa barazkiak, zerealak, lekaleak eta frutak bezalako elikagaiekin diseinatuta baitago, eta horiek askoz merkeagoak eta eskuragarriagoak dira haragia, oilaskoa eta arraina bezalako produktuak baino. [+][+][+] Azken produktu horiek kontsumitzeari uzteak kalitate hobeko elikagai begetalak erosteko aurrekontua aska dezake.

Elikadurari dagokionez, animalia-jatorriko osagairik gabeko menu oso bat gozagarria izan daiteke, eta, esan bezala, aldi berean ekonomikoa. Menuak landare menu merkeago bihurtuz, tokiko ekoizleei erosi ahal izatea erraztuko lieke, iraunkortasuna, ekoizpena eta tokiko ekonomia sustatuz, kostuak merkatuz, produktu osasungarriak, ekologikoak eta bidezko merkatuko produktuak sartu ahal izateaz gain, aldi berean hornitzaileen eskaintzak dibertsifikatuz.

Azken aldian, ordea, badirudi eskola-jantokiak negozio huts bihurtu direla, eta bai catering-zerbitzuak azpikontratatzerakoan, bai menuak prestatzerakoan eta eskaintzerakoan, onurei ematen zaie lehentasuna, faktore ekonomikoari beste kontsiderazio batzuen aldean, hala nola nutrizio-irizpideei, irizpide etikoei, osasunari edo ingurumenari. [+][+]

Alde horretatik, Euskal Autonomia Erkidegoan, hainbat erakunderen txostenek ondorioztatu dute eskola-jantokietan zerbitzatutako janarien kalitatea hobetu egin behar dela: landare-elikagaiak, tokikoak eta organikoak sustatu behar dira, dieta etikoa bermatzeko, pestizidarik, GEOrik, gehigarri kimikorik eta abarrik gabe. [+][+][+]

Bestalde, guztiz onartezina da haragien eta esnekien lobbyak egotea eskoletan, eta bereziki jantokietan. Eskoletara ere joaten dira zuzenean, haurrek sinets dezaten animalia-haragia eta animali-esnea funtsezkoak direla beren garapenerako eta beharrezkoak direla otordu guztietarako! [+][+][+]. Presentzia manipulatzaile horiek, propagandazkoak, eta arestian aipatutako osasun-erakundeen gomendioen aurkako mezuak dituztenak, erabat debekatuta egon behar dute. [+][+]

Hezkuntza-onurak

[+][+]
Eskola-ekimen asko eta askotarikoak daude ikasleei elikadura-jarraibide osasungarriak irakasteko, elikagai osasungarriak ezagutzeko, eta abarrerako, hala, irakaskuntza, tailer edo ikastaro horietan osasuntsu jaten ikasten da, batez ere landare-osagaiekin (animalia-jatorriko osagairik gabe). Hala ere, jangelara bazkaltzera joateko orduan, ikasle beganoak erakusten ari zaienaren kontrako errealitatearekin topo egiten dute. Ikastetxean zein familian irakatsi nahi diren balio eta ezagutzekin bat ez datorren errealitate hipokrita.

Euskal Herriko Eskola Publikoaren helburuen artean dago gutxiengo etniko, kultural, erlijioso eta abar guztiak gizarteratzea. Ikasle beganoek ez dute hori bizi eskola publikoetako jangeletan, menu beganorik ez dutelako. [+]

Eskolak eta langileek bermatu beharko lukete ikasle beganoentzat baldintza positiboak sortzea eta beganoek kontzientzia-askatasunerako duten eskubidea ez oztopatzea. Era berean, ikastetxeko langileek beren beganismoagatik ikasleen aurkako edozein diskriminazio saihesteko erantzukizuna dute. Ikastetxearen betebehar eta erantzukizun hori ikasle horiei egokitutako menuak ematera zabaldu behar da.

Beraz, menua begetalaren aukera, eskola-jardueretan errendimendu mental zein fisiko optimoa bermatzeko beharrezkoak diren mantenugaiak emateaz gain (esan bezala), bat dator enpatian, errespetuan, errukian, desberdina onartzean eta abarretan heztearekin, eta hori eskolako eta familiako hezkuntzan irakasten da edo irakatsi behar litzateke.

Baliabideen kudeaketa eta menuen antolakuntza

Orain arte, jantokiek eta catering-enpresek (1) «menu basala» hartzen dute oinarrizko menu gisa, gainerako menuak egiteko, elementuak aldatzen, kentzen edo gehitzen. [menuen adibide errealak]

Jantoki publikoak kudeatzeko Eusko Jaurlaritzaren jarraibidearen arabera, honako menu hau izango litzateke arrautz-esne-begetarianoa [+]:

«Menu obolaktobegetarianoak, zerealak (pasta, arroza, ogia…), lekariak, patatak, fruta freskoa, fruitu lehorrak eta olioa ez ezik, animalietatik eratorritako elikagai batzuk ere sartzen dira; zehazki, arrautzak eta esnekiak (esnea eta hortik eratorriak). Menu honetan ez dago ez okelarik, ez arrainik ez itsaskirik, ez eta halakorik baduen beste inongo produkturik ere. Orokorrean esanda, plater arinak (kremak, entsaladak, arrozak, pastak, zopa, barazkiak eta abar) eta proteina emango duen beste plater bat (lekariak,arrautzak, zereal edo sojazko produktu hartzituak…) izango dira. Baita ogia eta postrea ere (fruta edo esnekia).”

Ikus daitekeenez, oso erraza litzateke menu arrautz-esne-begetariano hori egokitzea menu  %100 begetal bat egiteko; arrautza beste landare-proteina batekin ordezkatu beharko litzateke, eta esneki-postrea frutarekin edo beste landare-postre batekin.

Baina jantokientzat eta ikasleentzat onurarik handiena paradigma aldaketa batetik etorriko litzateke, pentsatzeko eta jarduteko beste modu baten aldeko apustua. Menu beganoa gainerako menuetarako oinarri izatea litzateke premisa. Premisa horrek abantailak ekarriko lituzke gainerako menuak prestatzeko orduan, erosketaren zerrenda egiteko orduan, menuak antolatzeko orduan eta sukaldeko lana antolatzeko orduan.

Menu beganoa (batez ere frutekin, barazkiekin, zerealekin eta lekaleekin egina) pertsona guztientzat da egokia, ikasle guztientzat, beganoak izan ala ez (jakina, elikagai begetal jakin bati alergia dioten pertsonentzat izan ezik, menu bereziren bat edo haien alergiara egokitutako menuren bat beharko luketelako, orain arte egin izan den bezala). Menu %100 begetala (ondo planifikatua, orekatua eta nutrizionalki osatua adin-tarte bakoitzerako) oinarrizko menu bezala kontuan hartuta, gainerako menuak menu horretatik abiatuta erraz egin daitezke, proteina mota aldatuz (eta ez derrigorrez egunero).

Horrela, alde batetik, fruta eta barazki gehiago hartzen dira menu guztietan, entitate eta erakunde ugarik gomendatzen duten moduan, eta, beste alde batetik, eraginkorragoa, errazagoa eta azkarragoa da gainerako platerak antolatzea eta prestatzea, merkeagoak izateaz gain. Eta garrantzitsuagoa dena ikasle guztien beharrak betetzera iritsiko litzateke, inor diskriminatu gabe, baliabideen kudeaketa hobetuz, kostu ekonomiko edo lan kostu handiagorik gabe.

(1) Izen nahasia; izan ere, menu basalaren definizioa kontuan hartuta (menu ez-terapeutikoa, nutrizionalki osoa eta pertsona bakoitzaren adinerako eta jarduerarako mantenugai eta kalorietan egokia), menu basala %100 begetala ere izan daiteke, baldintza horiek guztiak betetzen baititu, osasunaren atalean azaldu den bezala. Izan ere, pertsona begano baten dieta basala animali-esplotazio gabeko dieta %100 begetala da.

Zentroko langileentzako onurak

Menu %100 begetalak sartzea, bai jantoki kolektiboetan, bai ostalaritzan, mundu mailan urrats handiak egiten ari den errealitatea da, eta egoera hau, alde batetik, sektoreko profesionalak (sukaldeko eta jantokiko langileak, dietistak/nutrizionistak, etab.) eguneratuta mantentzera bultzatuko ditu; eta bestalde, gastronomia beganoaren eta nutrizio beganoaren alorreko profesionalen eskaria areagotuko da, eta, ondorioz, arlo horietako prestakuntzen eskaintza eta eskaera handiagoa izango da, baita ere.

Sukaldeko/jantokiko langileei dagokienez, gaur egun jantokian lan egiten duten pertsona gehienek ez dakite beganismoa zer den, edo %100 begetala elikatzeari buruz zalantzak dituzte. Hala ere, ikasteko eta ulertzeko prest agertzen dira. Badakite zein garrantzitsua den prestakuntza eta informazio ona izatea, mitoak begi-bistatik kentzeko eta beganismoa eta landare-elikadura ulertzeko, ikasleekin enpatizatzeko eta gauzak ondo egiteko lasaitasuna eta segurtasuna emango dieten ezagutzak eta tresnak eskuratzeko. [+]

Menu begano bat, nutrizioaren aldetik osatua, gozagarria izan daiteke. Baina zalantzarik gabe, menu begano bat ezartzeak dieta beganoaren berezitasunei buruzko prestakuntza gehigarria eskatzen du (gainerako menuen eta alergien bidez egokitutako menuen berezitasunei buruzko nolabaiteko prestakuntza eskatzen den bezala). Prestakuntza gehigarri horrek, lana segurtasunez egiteko sukaldaritzako tresnak eta ezagutzak emateaz gain, sukaldeko langileen eta jantokiko langileen curriculuma zabaldu eta hobetuko du. Prestakuntza hori duten profesionalak gero eta gehiago eskatzen dira jatetxeetan eta ostalaritzan, bezero beganoen kopurua gero eta handiagoa delako.

Gaur egun, elikadura beganoan eta begetarianoan espezializatutako dietista/nutrizionista asko daude, eta horiei kontsulta egin dakieke, formazioa eskatu, eta nutrizio-plan oso baten eta menuen diseinuan parte har dezakete (menu beganoa barne, jakina).

Onura politikoak eta sozialak

Ordezkari politikoei eta administrazio publiko eskudunari dagokie lege-araudia egitea, aztergai dugun kasuan, eskola-jantokietan menu beganoaren aukera ezartzea arautzeko. Ezarpen hori, zalantzarik gabe, onuragarria da, eta aurrerapenak dakartza hainbat eremu politikotan, bai hura defendatzen duten politikarientzat, bai zuzenean edo zeharka haren onura jasotzen duen gizartearentzat:

Osasuneko politikak: haurren obesitatearen aurkako neurriak hartzeaz, dieta osasungarriak sustatzeaz, gaixotasunen prebentzioaz eta abarrez hitz egiten denean, hartu beharreko neurri egokienetako bat ikastetxeetako jantoki guztietan menu beganoaren aukera ezartzea da, nahi duen pertsona ororentzat eskuragarri. Eta ez bakarrik pertsonen bizi-kalitatea hobetzeko, baita ekidin daitezkeen gaixotasun horiek guztiak artatzeak dakarren osasun-kostua murrizteko ere, dieta osasungarri batekin, hala nola ondo planifikatutako dieta begetalarekin. [+]

Klima aldaketaren eta ingurumenaren aurkako politikak: ukaezina da gizartea, eta bereziki gazteak, eskatzen ari direla administrazioak eta gobernuak neurriak har ditzaten klima aldaketa geldiarazteko eta ingurumena,  planeta eta bere giza eta ez-giza biztanle guzkiak, azken batean, denon etxea, babesteko. Menu begano baten aukera ezartzea norabide egokian eman beharreko «pauso erraldoi» horietako bat litzateke, aurretik azaldutako arrazoiengatik.

Gizarte- eta eskola-bizikidetzarako politikak. Ekintza bakar bat ezartzean, hala nola menu beganoko aukera bat sartzean, neurri garrantzitsu bat hartzen da, eragin positiboa duena eta aldi berean eragiten duena gizarte-jazarpenaren eta eskola-jazarpenaren aurkako neurrietan, sinismenengatik diskriminazioaren eta tratu txarren aurkako neurrietan, eskola- eta hezkuntza-neurri inklusiboetan, neurri antiespezistak ikastetxeetan, familia, lana eta eskola bateragarri egiteko neurrietan, baliabideak optimizatzeko neurrietan, etab.

Bruselan, dagoeneko planteatzen ari dira erakundeek zer neurri hartu behar dituzten landare produktu gehiago sartzen dituzten dieta jasangarriak sustatzeko. Ildo horretan, hainbat alderdi politikok hainbat ekintza planteatzen dituzte dagoeneko[+]:

«Gure helburua dieta begetarianoak eta beganoak sustatzea da, klima aldaketaren aurkako borrokaren paradigma gisa, eta haragi industrian animaliak erabiltzearen eta abusatzearen aurka.

Gogora dezagun egungo haragi eskaria asetzeko ehun mila milioi lehorreko animalia eta hirurogei mila milioi itsas animalia hiltzen direla. Zifrak hartu ezinak izanda, berekin dakarten sufrimendua izugarria da. Europako Parlamentuan, bat etorri ziren XXI. mendea animalien eskubideen mendea dela esatean, eta gizarteak dagoeneko paradigma etikoagoa eskatzen duela.

 Kontsumo eredu berri bat eraikitzeko beharraz ere mintzatu zen, kontsumismo lotsagabearena ordezkatu eta informazio eskubidea urratzen duen kate bat konpontzeko: «Kontsumitzaileek ez dute ideiarik ere kontsumitzen dituzten produktuen atzean zer dagoen, eta konplize izaten amaitzen dute. Ustiategi intentsiboetara txangoak antolatu beharko lirateke, haien kontsumoa zein ikaragarria den ikus dezaten». Errealitate hori aldatzeko bidea, «txarra guztiontzat», komunikazioaren eta jendearengana iristeko gai den lengoaiaren bidez kontzientziatzea da.

 Elikadura beganoa aukeratzea animalia guztien eskubideak errespetatzea da, baina berotze globala geldiarazteko borrokan ari diren ekintzaile ere bihurtzen gaitu.

 Agortzen ari den planeta bat. Gizakiok gizakiarenak ez diren animaliekin partekatzen dugun planeta bera».

 Menu beganoaren ontasunak ikusita, ikuspegi politiko eta sozialetik begiratuta, benetan neurriak hartu nahi badira aldeko argudioak indartzeko (errespetua, osasuna, prebentzioa, etab.) eta azaldutako alderdi eta ondorio negatiboak geldiarazteko (animalien ustiapena, klima-aldaketa, ingurumen-arazoak, etab.), menu beganoa ezartzeaz gain, bultzatu egin beharko litzateke, eta modu aktiboan administraziotik eta estamentu pribatuetatik, gero eta pertsona gehiagok bat egin dezaten menu honekin. Kontrakoa asko hitz egitea, ekintzak egingo direla esatea, eta gero ezer ez egitea izango litzateke.

Ikastetxeetako jantokietan menu begano bat onartzea norabide oneko erabaki aitzindaria izango litzateke, politikoki eta sozialki ondo onartua.

ZER EGITEN DA GURE INGURUAN ETA KANPOAN?

Menu beganoaren eskaera hau, ez da pertsona baten, edo familia baten burutazioa, ezta gure inguru hurbilenean hemen bakarrik eskatzen den zerbait ere, planetaren gainerako zatitik deskonektatutako uharte bat bagina bezala. Une honetan planetako edozein eremu geografikotan egiten ari den eskaera da, eta leku askotan dagoeneko ezartzen hasi dira, animaliekiko, osasunarekiko eta ingurumenarekiko errespetuari buruzko sentsibilizazio globalaren ondorioz. Hona hemen adibide batzuk:

Euskal Herrian, familia ugari borrokan ari dira une honetan menu beganoa izateko eskubidea legez zabaldu dadin ikastetxe guztietara (publikoak, itunpekoak eta pribatuak). Hemen sina eta lagun dezakezu bere eskaera (Eusko Jaurlaritzan aurkeztuta [+] eta aitzakiekin erantzunda).

Iparraldeko Euskal Herrian, Frantziako gainerako herrialdeetan bezala, eskoletako jantokiak legez behartuta daude astean behin gutxienez menu begetariano bat eskaintzera [+], ikastegun guztietarako menu beganoaren aukera ere lortzeko mobilizatzen diren bitartean [+].

Espainia estatutan, hainbat elkarte eta familia ari dira gaur egun ikastetxeetan menu beganoak eta arrautz-esne-begetarianoak ezartzeko eskatzen. [+][+][+][+]

mipediatravegetariano.com webgunean autonomia-erkidegoetan menu beganoa eta begarianoa gaur egun eskaintzen duten eskola-jantokiei buruzko informazioa biltzen ari da.

Planetaren beste tokietan

– Portugalen, aukera begetariano zorrotza ezarri behar da jantoki publiko guztietan, baita eskoletan, unibertsitateetan, espetxeetan eta ospitaleetan ere. Azpimarratzekoa da Portugalen legea onartu zenean, beganoak ez ziren eta begetarianoak ez ziren pertsonengandik ere etorri zirela laguntza eta iruzkin positibo asko; izan ere, oro har, pertsona askok gozatzen dute aniztasun handiagoa dutelako eta noizean behin janari begetariano eta osasungarriagoa egiteko aukera dutelako. [+]

– Suediak menu beganoa ezartzeaz gain, beste era batera erreakzionatzen du bere populazioan familia beganoen gorakadarekin. Agerikoa dena baztertu beharrean, guraso beganoentzat informazio zerbitzu bat ezartzea erabaki du, seme-alaben dietak hobeto maneiatu ahal izan ditzaten. [+] Eskola begano osoak ere sortzen dira [+]

– Uruguain, talde bat sortu da eskola-jantokietan landare-menuaren aukera eskatzeko [+][+]

– Perun [+], Argentinan [+], Txilen [+],… ekimenak daude martxan jantoki publikoetan menu begano baten alde

– Brasil ipar-ekialdeko lau hiriko eskola publikoetako jantokiek eta kafetegiek menu %100 begetalak eskainiko dituztela konpromisoa hartu dute [+][+]

– Floridako The Fort Walton Beach School-ek menu beganoa eskaintzen du egunero [+][+].

– Estatu Batuetako Mediku Elkartea orain ospitaleei esaten ari zaie begano bihurtzeko, eta haragia eta esnekiak debekatzeko, eta Minbiziari buruzko Ikerketa Institutua herritarrei eskatzen ari zaie haragiaren kontsumoa murrizteko eta haragi prozesatua saihesteko.

– Kanadak bere elikadura-piramidearen esnea ezabatzen du. Kanadak elikadura-gida eguneratu berri du, eta jada ez du gomendatzen behi-esnea edo txahal-haragia kontsumitzea, baina bai jatorri begetaleko elikagai gehiago kontsumitzea. 2015ean Vancouver Humane Societyk eskatutako inkesta baten arabera, kanadarren %33 barazkijaleak dira jada, edo orain haragi gutxiago jaten dute. [+][+]

– Ingalaterrako konderri-kontseilu bat, Manchesterreko eta Londresko unibertsitateak, eta Galesko osasun-batzorde bat daude beren menuetan aldaketa positiboak egiten dituzten Ingalaterrako sektore publikoko erakunde askoren artean.

– Beganismoa Europako eta nazioarteko zuzenbidearen arabera babestutako uste morala dela onartu du Eskoziako gobernuak.

– Oraintsuago, Erresuma Batuak beganismoa onartu du sinesmen filosofiko gisa, gainerako sinesmen eta erlijioekin parekatuz bere berdintasun-legean, eta menu begano bat ezartzea orokortzen ari da, familiek lege-ekintzak mehatxatzea saihesteko. [+][+][+]

– Oxfordeko Swan Schoolek, Ingalaterran, haragia eta arraina kendu ditu bazkariko bere menutik. [+]

– Leedsen, 180 ikastetxek menu beganoa emango dute klima aldaketaren aurka borrokatzeko [+]

– Helsinkyko Unibertsitateak menu begano eta begetarianoen aldeko apustua egin du [+] [+]

– Cambridgeko Unibertsitateak menu beganoaren aukera inplementatu zuen 2016an [+]

– West Dunbartonshire konderriak menu beganoa eskaintzen du zentro guztietan, haurtzaindegietatik bigarren hezkuntzako zentroetara [+]

– Harvardeko Unibertsitatea [+], Goldsmiths Unibertsitatea [+], Coimbrako Unibertsitatea [+], …

– Nazioarteko komunitate zientifikoa [+]

– Eta adibide gehiago eta gehiago: USA [+][+] New York [+], Irlanda [+][+], Portugal [+], Nueva Zelanda [+]…

– Etab., etab.

ONDORIOA

Ikastetxeetan menu begano bat ezartzeak, beganoen kolektiboaren beharrak asetzeaz gain, arrazoi bat edo bestea dela medio landare-elikadura hartu nahi duten pertsona guztiei egiten die mesede, eta, gainera, alde guztiei egiten die mesede: ikasleei, animaliei, gure inguruari eta planeta osoari.

Menu beganoak dituen ontasun guztiak ikusita (beganoentzat egokia den menu bakarra), eta legezko eragozpenik ez dagoenez, agintari eskudunek jada ez lukete planteatu behar landare-menuaren aukera hori ezarri behar den ala ez, noiz ezarri behar den baizik. Argi dago, zenbat eta lehenago erabaki, guztion bizi-kalitatea hobetuko dela.

Eta pixka bat haratago joan nahi izanez gero, menu beganoaren aukera sartzeko proposamen hori sarbide publikoko jantokiak (titulartasun publikokoak edo pribatukoak) dauden edo elikagaiak banatzen diren leku guztietara ere zabal daiteke (ospitaleak, koloniak eta kanpamentuak, erakunde publiko eta pribatuak, enpresen jantokiak, etab.); are gehiago, administrazioak esparru guztietan eta herritar guztientzat sustatu beharko luke, jada aipatutako arrazoi guztiengatik.

Esan beharrik ere ez dago proposamen honek eta horren inguruko ekimenek komunitate begano osoaren, elkarte beganoen, antiespezisten, animalisten, elkarte ekologisten eta ingurumenaren defentsarako elkarteen, osasunaren arloko erakunde eta profesionalen, ikasleen elkarteen, gurasoen elkarteen, hezkuntzako sindikatuen eta abarren babesa dutela, bai toki-, estatu- edo nazioarte-mailan. [+][+]

Gero eta begano eta begetariano gehiago dituen gizarte batean, jantokietako egungo egoera aldatu egin behar da errealitate hori islatzeko, hau da, gizarteak aukera etiko, jasangarri eta osasungarrietarantz egiten duen aurrerapena. Bada garaia administrazioak eta ikastetxe guztiek beren erantzukizuna har dezaten, errealitate hori onar dezaten, bat egin dezaten eta aurrerapen horren parte izan daitezen, eta ikasleei elikadura osasungarri, kontziente eta etikorako aukera eskain diezaieten, bestela esanda, menu begano baten aukera.

Oharra: artikulu/txosten hau originala egin zenetik aldatu/eguneratu egin da. Orginala «FEUMVEri, menu begano baterako familien elkartea»-ri, eman zitzaion, bere helburua lortzeko egokitzat jotzen zuena egin zezan.