Osagaiak eta substantziak

[Español ]

Osagai, substantzia, konposatu, gozagarri eta abarren zerrenda, elikagaietan, kosmetikan eta abarretan erabiltzen edo osatzen direnak.

Beste substantzia eta konposatu batzuen zerrendak:

ELIKAGAIEN GEHIGARRIAK. «E» ZENBAKIAK
EHUNAK

Kontuan izan behar da (ikus oharra amaieran ere):

– Zerrenda honetako substantzia batzuk («B» gisa markatuta egonda ere) ez dira egokiak gizakiengan eta/edo ez-gizakiengan erabiltzeko, irensteko edo aplikatzeko, lotutako osasun-arazoengatik, edo toxikoak dira gizakientzat eta/edo ez-gizakientzat (industria-erabilerako substantziak, aitzindari kimikoak eta abar izan daitezke). Substantzia batzuk ere ez daude onartuta Europan erabiltzeko.

– Zerrenda honetako substantzia batzuk («B» gisa markatuta badaude ere) kontsumitzeko onartuta egon daitezke, baina horrek EZ du esan nahi osasungarriak direnik, edo gizakientzat, edo ez-giza animalientzat, edo ingurumenarentzat.

– Enpresek «sintetiko» gisa definitzen dituzten osagaiek animalia-osagaiak izan ditzakete abiapuntuko lehengai gisa. Adibide bat D3 bitamina da, lanolina bezalako animalia-osagaietatik erator daitekeena, nahiz eta enpresak «sintetiko» gisa definitu duen. Batzuetan, ezjakintasunagatik edo interesengatik, enpresa batzuek beren produktuak begano gisa kalifikatzen dituzte, egiazki ez badira ere. Beste batzuetan, enpresa batzuek «begetarianoa» edo «vegetarian» bezala markatzen dituzte euren produktuak, animalia-jatorrikoak izan arren (esnea, arrautzak, artilea, ileak…) ez dutelako animalia hiltzen. Produktu horiek EZ dira egokiak beganoentzat, eta oso nahasgarriak dira.

Zerrenda luzea da, eta baliteke akatsen bat egotea. Mesedez, akatsen bat ikusten baduzu, edo bilatzen duzuna falta bada, jarri harremanetan nirekin. Mila esker.

(B) = Animali esplotaturik gabeko osagai/substantzia/deribatua (begetala, minerala, bakterianoa, etab.) (naturala edo sintetikoa). Beganoentzat egokia

(BA) = Animalia-jatorrikoa edo animalia-jatorririk gabekoa izan dezakeen osagai/substantzia/deribatua («beganoa» ziurtagiririk ez badu, nik saihestuko nuke, bestela kontsultatu fabrikatzailearekin edo merkatariarekin)

(A) = Animalien esplotazioa dakarren osagai/substantzia/deribatua (naturala edo sintetikoa). Ez da egokia beganoentzat

(??) = Daturik gabe

Izenaren gainean klik egin substantziaren informazio gehiagorako.

Aurkibidea

A B C D E F G H I J K L M N Ñ O P Q R S T U V W X Y Z

A bitamina (erretinola)	BA	Alkohol alifatikoa. Iturri posible batzuk arrain-gibeleko olioa, arrautza-gorringoak, gurina, limoi-belarra, azenarioak edo produktu sintetikoak dira.
Acheta domesticus / Kilker irina	A	Kilkerra (ACHETA DOMESTICUS), zati batean koipegabetutako hautsera murriztutako animalia.
Achiote	B	Espezie botanikoa da, eta koloragarri eta ongarri gisa erabiltzen da janarian.
Actinidain (Ez nahastu Actinidinarekin)	B	Elikadura-industrian erabilitako kiwitik eratorritako entzima.
Adrenalina / Epinefrina	BA	Txerrien, behi-azienden eta ardien giltzurrunaz gaindiko guruinetatik dator. Sintesi kimiko bidez ere lortzen da.
Advantame	BA	E969 edulkoratzaile artifiziala, Japoniako Ajinomoto enpresak sortua. Aspartamotik (VA) abiatuta egin daiteke
Agar-agar	B	Itsas algetatik ateratzen da
Agave siropea	B	Agave landaretik lortutako edulkoratzailea
Alanina	BA	Animalietan eta landareetan dagoen aminoazido ez-esentziala.
Alantoina	BA	Ureatik atera daiteke (animalia gehienen gernutik, gizakienak barne) edo ursi mahatsetik.
Albaka	B	Belar aromatikoa
Albumina	BA	Proteina. Albumina arrautza-zuringotik (oboalbumina) etorri ohi da, baina plasman (albumina serikoa), esnean (laktoalbumina), genetikoki aldatutako arrozean eta landare-hazi batzuetan (pseudo-albuminak) ere aurki daiteke.
Alil hexanoato	BA	Konposatu organikoa. Aromatizatzaile gisa erabili ohi da elikagaien industrian eta kosmetikan. Azido pentanoikoa eta 2propenol-etatik (VA) artifizialki lortzen da
Alkohol estearilikoa	BA	Azido estearikotik (animalia- edo landare-koipearen iturriak) abiatuta prestatzen da
Alkohol isopropilikoa	B	Agente garbitzailea. Erabilera ugari.
Alkohol laurilikoa	B	Koko-oliotik (azido laurikoaren eduki natural handia duena) edo petrolioan oinarritutako azido laurikoaren bertsio batetik sortzen den konposatua
Alkohol metilikoa	B	Metanol
Alkohol oleikoa / Oleyl alcohol	BA	Koipe eta olio naturalek eragindako alkohol koipetsua da, hala nola behi-koipeak eta arrain-olioak eragindakoa. Azido oleikoaren esterrez ere egin daiteke.
Alkohol zetilikoa	BA	Kaxalotetik lortzen da edo sintetikoa da
Alfa hidroxiazidoak	BA	AHA. Frutaren edo esnearen ondoriozko substantzia kimiko naturalak. Azido glikolikoa, azido laktikoa, azido zitrikoa, azido malikoa eta tartarikoa.
Alforfón / suge ilar	B	Artobeltz
Algalia / zibeta	A	Substantzia, jariakin glandularra, musketaren antzeko usaina duena. Lauki txiki batzuen atzeko hanken artean dagoen zaku batetik lortzen da. Kosmetikan erabilia.
Allura gorria	B	Koloratzaile sintetikoa. E129. Gorria FD & C 40. FD&C eta D&C kolore gehienak harrikatz-mundrunetik eratortzen dira. Harrikatz-mundruna, berez, produktu beganotzat hartzen da.
Almidoi	B	Hazietan, fruituetan, tuberkuluetan, sustraietan eta landare-zurtoinaren muinean (hala nola artoan, patatetan, garian, babarrunetan eta arrozan) aurkitzen den karbono-hidrato konplexua.
Almidoi (elikagaiena) aldatua	B	Fisikoki edo kimikoki tratatu den almidoia, ezaugarri fisiko edo kimiko nagusietako bat edo batzuk aldatzeko. Aldaketa fisikoaren barruan sar daitezke danborrean lehortzea, estrusioa, aspertsio bidez lehortzea edo beroa/hezetasuna tratatzea. Almidoia aldatzeko erabiltzen diren produktu kimikoen artean daude propileno oxidoa, anhidrido sukzinikoa, 1okteniloko anhidrido sukzinikoa, aluminio sulfatoa edo sodio hidroxidoa.
Aloe Vera	B	Aloe plantaren hostotik ateratako konposatu bat.
Alphitobius Diaperinus / Simaurrraren kakalardo larbak-irina	A	Simaurraren kakalardo-larbak (ALPHITOBIUS DIAPERINUS), hauts bihurtutako animalia. Forma izoztuan, orean, lehortuan eta hautsean ere merkaturatzen da.
Aluminio hidroxidoa	B	Sodio hidroxidoan bauxitazko disoluzioaren bidez fabrikatua.
Aluminio sulfato	B	Koagulatzailea edateko uraren purifikazioan eta paperaren industrian. Azido sulfurikoari aluminio hidroxidoa gehituz sortzen da.
Alunbre	B	Kosmetikan oso erabilia…
Amilasa	BA	Animalia-iturri batetik eratorritako entzima (normalean txerri-pankreak), fungikoa, bakterianoa edo begetala (garagar-malta).
Aminoazidoak	BA	Proteinen «eraikuntza-blokeak»
Amonio sulfatoa	B	Hainbat erabilera dituen konposatu kimikoa
Anabolizatzailea	BA	Ehunen hazkundea errazten duen substantzia
Anbar / Anbar horia	V	Landare-jatorriko erretxina fosilizatua, batez ere koniferoen hondakinetatik eta angiosperma batzuetatik datorrena.
Anbar grisa	A	Kaxaloteak sortutako jariaketa. Gaur egun, konposatu sintetikoek ordezkatu dute neurri handi batean, lurringintzan finkatzaile bezala erabiltzen jarraitzen den arren.
Anetol	B	Konposatu aromatikoa, anisaren, hinojoaren eta anis txinatarraren erregalizari zapore bereizgarria ematen diona.
Animali koipea	A	Animalien koipeak eta olioak animaliengandik eratorritako material lipidikoak dira
Animali ikatza / Bone char	A	Koiperik gabeko animalien hezurretatik (destilazio lehorraren edo airerik ez dagoenean konbustio osatugabearen bidez) lortzen den ikatza.
Anis berdea	B	Zapore aromatiko handiko fruitu-belarra
Anis txinatarra / Anís estrellado	B	Bere zaporean anisaren antza duen espezia.
Annatto / Achiate / Anoto	B	E160b. Zuhaitz tropikal batetik datorren pigmentu koloratzaile begetala
Antozianinak	B	Uretan disolbagarriak diren landare-pigmentuak
Arbi olioa	B	Koltza-olioa. Kanola-olioa. Koltzaren hazitik aterata.
Ardoa	BA	Mahatsetik lortutako edaria, muztioaren edo zukuaren hartzidura alkoholikoaren bidez. Argitze-prozesuan ohikoa da animalia-jatorriko substantziak erabiltzea, baina gero eta enpresa gehiagok ez dituzte erabiltzen.
Argan	B	Argan-olioa lortzen den landarea
Arginina	BA	Animaliek eta landareek duten baldintzapean funtsezko aminoazidoa.
Argizari papera	BA	Parafinazko edo sebozko paper estalia. If You Care (% 100 soja argizaria) eta Natural Value (% 100 parafina) enpresen paper argizaria beganoa da.
Argizaria	BA	Argizari naturalak, erleek ez ezik, beste animalia batzuek ere jariatzen dituzte, eta petrolioaren osagai gisa ere agertzen da. Sintetikoki egin daiteke
Aronia	B	Errosazeoen familiako landareen generoa
Arrabak	A	Arrain emeen sabelaldetik lortutako arrautzak
Arrain olioa / Itsas olioa	A	Arrain koipetsuetatik eta itsas animalietatik lortutako olioa ((Izokina, balea, foka, marrazoa, etab.)
Arrautza proteina	A	Arrautzatik lortutako proteina
Artifiziala	BA	Gizakiak osagai naturaletatik (animaliak, landareak edo mineralak) abiatuta egindako produktua. Produktu sintetikoak bezala, ez litzateke existituko gizakiaren esku-hartzerik gabe.
Arto-almidoia / Corn starch	B	Arto-ale lehorren ondoriozko almidoia
Artobeltz (alforfón)	B	Polygonaceae familiako belar-landarea da urtero, eta aleengatik landatzen da giza eta animalia-kontsumorako.
Arto fekula	B	Artoaren almidoi- edo fekula-irina. Maicena.
Arto glutinosoa	B	Artoaren almidoia. Artoaren barruko material itsaskorra.
Arto jarabea	B	Glukosa-forma, arto-almidoiaren bidez egina. Edulkoratzaile gisa erabiltzen da
Asparagina	BA	Animalietan eta landareetan dagoen aminoazido ez-esentziala.
Aspartamo	BA	E951. Azido aspartiko eta fenilalaninoz prestatutako edulkoratzaile artifizial bat (aminoazido hauek landare-jatorrikoak izan daitezkeen arren, ezin da jakin ziurtagiri bat gabe). NutraSweet enpresak sortua (animaliekin esperimentatzen du). Orain patente librea dago, eta, beraz, beste edozein enpresak sor dezake.
Aspartato	BA	Azido aspartikoaren forma ionizatua. Animalietan eta landareetan dagoen aminoazido ez-esentziala.
Aspic	A	Haragiaren eta arrainaren ondoriozko gelatina gazia
Astigar jarabea / Astigar siropea	B	Astigarraren izerdiaz egindako gozoa.
Azafrai	B	Espezia
Azeri-buztan / Cola de caballo	B	Erabilera medikoko landare
Azesulfamo / Potasio azesulfamoa / Acesulfamo K / Ace K	B	Edulkoratzaile artifiziala. Sunette edo Sweet One bezala ere saltzen da. Ez du nutrizio-baliorik, ezta kaloriarik ere. Gizakien osasunerako segurtasunaz eztabaida dago. E950
Azido arakidoniko	A	Animalien gibelean, garunean, guruinetan eta koipean dagoen gantz-azido insaturatu likidoa
Azido askorbiko	B	«C» bitamina hidrosolublea. Barazkietan eta frutetan dagoen edo sintetikoki egiten dena.
Azido aspartikoa	BA	Aminoazidoa. Animalia eta landareetan dagoen aminoazido bat. Normalean glutamatotik abiatuta sintetizatzen da helburu komertzialetarako.
Azido azetiko	B	Konposatu organiko likidoa, sintesi edo hartzidura bidez sortua
Azido bentzoikoa	B	Kontserbatzailea. Metal astunen oxidazio-katalizatzaile baten aurrean oxigenoa duen gas batekin toluenoaren oxidazioak sortzen du.
Azido dokosahexaenoikoa	BA	DHA. Omega-3 serieko gantz-azido ez-esentzial poliinsaturatua.
Azido eritorbikoa	B	Elikagai prozesatuetan antioxidatzaile gisa erabiltzen den elikagai-gehigarria. Sakarosatik sortzen da.
Azido estearikoa	BA	Behien, txerrien, ardien, txakurren edo katuen koipea. Landare-iturrietatik lor daiteke
Azido folikoa	B	B9 bitaminaren forma sintetikoa.
Azido fosforikoa	B	E338. Azido ez-organikoa, azido sulfurikoarekin ehotutako arroka fosforikoaren erreakzioak sortua.
Azido fumarikoa	B	Elikadura-gehigarri gisa ere erabiltzen den konposatu organikoa
Azido glutamikoa	BA	Animalietan eta landareetan dagoen aminoazido ez-esentziala. Sintetikoki lor daitekeen arren, orain azukreen eta amoniakoaren hartzidura aerobikoaren bidez gertatzen da.
Azido hexadekanoikoa	BA	Azido palmitikoa. Gantz-azido asea, haragietan, esnekietan eta landare-olioetan ugari dagoena.
Azido hialuronikoa	BA	Normalean animalia-jatorrikoak, duela gutxi hasi da sintetizatzen bakterio-hartziduraren bidez.
Azido inosinikoa	A	Animalia ehunetan aurkitu ohi den substantzia, batez ere konposatu honen kontzentrazioa ehunetan hazten da hil ondoren. Elikadura-gehigarri gisa erabiltzen da.
Azido karbonikoa	B	Karbono dioxidoa urarekin konbinatzen denean sortzen den azido ahula.
Azido klorhidrikoa	B	Hidrogenoa eta kloro gasa berotuz sortzen da, hidrogeno kloruroa sortzeko, ondoren uretan xurgatzen dena.
Azido laktikoa	BA	Esne-serumaren, arto-fekularen, pataten edo melazen hartzidura bitartez sortutako azidoa.
Azido laurikoa	B	Landare-koipeen osagaia, bereziki koko-olioarena eta ereinotz-olioarena. Deribatuak xaboiak, detergenteak eta alkohol laurilikoa fabrikatzeko erabiltzen dira.
Azido linoleikoa	BA	Animalia- eta landare-iturrietan dagoen omega 6 serioaren funtsezko gantz-azidoa
Azido lipoikoa	BA	Azido alfa-lipoikoa. Gantz-azido ez-esentziala. Ez nahastu ALA-ekin, omega-3ko azido alfa-linolinikoa
Azido malikoa	B	Fruta eta barazkietan dagoen azido naturala. Sintetikoki ekoizten da, elikagaietan, farmazia-produktuetan, pinturetan, xaboietan eta bestelakoetan erabiltzeko.
Azido miristikoa	BA	Gantz-azidoa. Intxaur muskatuan ez ezik, azido hori palma, gantza eta espermaceti olioan eta bale-koipearen frakzio kristalizatuetan ere badago.
Azido muriatikoa	B	Azido klorhidrikoa
Azido nikotinikoa	BA	B3 bitamina.
Azido oleiko	BA	Animalia- eta landare-koipeetan dagoen gantz-azidoa
Azido palmitiko	BA	Palma-olioan eta koipe eta olio gehienetan dagoen gantz-azidoa
Azido pantotenikoa	BA	B5 bitamina
Azido pteroilmonoglutamikoa	B	Azido folikoa
Azido salizilikoa	B	Gaulteria hostoetatik eratorria, belardietako erregina, sahats-azala edo beste landare batzuk. Era berean, sintetikoki lor daiteke fenola karbono dioxidoarekin berotuz.
Azido sorbikoa	B	E200. Kontserbatzailea. Frutatik lortutako edo sintetikoki ekoitzitako hauts zuria
Azido sulfurikoa	B	Bitriolo-olioa. Azido oso korrosiboa da, sufre dioxidotik sortzen dena.
Azido tartarikoa	B	Azido organikoa fruta askotan dago, bereziki mahatsean. Ardoa egiteko azpiproduktu gisa lortu ohi da.
Azido tetradekanoikoa	BA	Azido miristikoa.
Azido zinamikoa	B	Kanela hostoetatik, koka hostoetatik, storaxa bezalako baltsamoetatik edo zura usteltzen duen onddo batetik isolatzen da. Sintetikoki egin daiteke.
Azido zitrikoa	B	Zitrikoetatik eratorria eta, 20ko hamarkadatik aurrera, komertzialki ekoitzia azukre-soluzioak hartzituz Aspergillus niger mikroorganismoarekin. Ekoizpenean erabiltzen diren lehengai nagusiak artoaren ondoriozko sakarosa eta melaza dira.
Azidophilus	B	Bakterioak eta ingurune azido batean garatzeko gai diren beste organismo oso sinple batzuk
Azodikarbonamida	BA	Ureatik lortutako konposatu kimikoa, besteak beste, E927 elikadura-gehigarri gisa, irinaren zuritzaile gisa eta masaren egokitzaile gisa erabilia.
Azukrea (sakarosa),azukre zuria, azukre findua	BA	Erabat edo funtsean sakarosan datzan materia gozo kristalizagarria. Komertzialki lortzen da azukre-kanaberatik edo azukre-erremolatxatik. Erremolatxa azukrea beganoa da, baina kanabera azukre findu batzuk boneblack (animalien hezur karbonizatuak) bidez prozesatzen dira zuritzeko (Europan debekatuta dago hori egitea, baina ez dirudi debekatuta dagoenik horrela lortutako azukrea inportatzea, ezta horrelako azukrea duten produktuak inportatzea ere).
Azukre alderantzikatua	BA	Sakarosa glukosan eta fruktosan hidrolizatuz lortutako azukrea

Aurkibidera bueltatu

B1 bitamina (tiamina)	BA	Elikagaiak aberasteko edo gehigarri gisa erabiltzen da. Forma sintetikoetako bi tiamina mononitrato eta tiamina hidrokoluro bezala ezagutzen dira.
B2 bitamina (Erriboflabina, Laktoflabina)	BA	Elikagaien koloratzaile, elikagaiak aberasteko edo gehigarri gisa erabiltzen da. Sintetikoki edo hartzidura-prozesu baten bidez lortzen da, genetikoki eraldatutako Bacillus subtilis bidez. Beganoa izan ohi da, baina oso gutxitan gerta daiteke behi-haragia bezalako animalia-iturrietatik abiatuta, bereziki «naturala» dela esaten denean.
B3 bitamina (niazina, azido nikotinikoa)	BA	Kolesterolaren tratamendu gisa, elikagaiak aberasteko edo gehigarri gisa erabiltzen da. Erabilera komertzial handiena animalientzako elikagaiak aberasteko da. Sintetikoki gertatzen da. Kasu bakanetan, animalia-iturrietatik erator daiteke.
B5 bitamina	BA	Bizitzarako beharrezkoa den bitamina hidrosolublea
B6 bitamina	BA	Bitamina hidrodisolbagarri
B7 bitamina	BA	Biotina
B9 bitamina (azido folikoa, folato)	BA	Elikagaiak aberasteko edo gehigarri gisa erabiltzen da, batez ere haurdun dauden emakumeentzat. Sintetikoki gertatzen da. Folatoa termino orokorra da B9 bitaminarentzat; azido folikoa, berriz, gehigarrietan eta elikagaien aberaste prozesuetan erabiltzen den konposatu sintetikoa.
B12 bitamina	B	Kobalamina. Ez onddoek, ez landareek, ez animaliek ezin dute bitamina hori sortu. Bakterioek eta Archaeak bakarrik dituzte sintesirako beharrezko entzimak; hala ere, elikagai asko B12 iturri naturala dira, bakterio-sinbiosiaren ondorioz. Egiturari dagokionez, bitamina konplexuena da eta bakterio-hartziduraren bidez soilik sor daiteke industrialki.
Bainu gatzak	BA	Bainu urari gehitzen zaizkion substantzia ez-organiko disolbagarriak. (Ez nahastu «bainatzeko gatzak» ere esaten zaion droga mota batekin)
Bakailaoaren gibel-olioa	A	Bakailaoaren eta antzeko arrainen gibeletik ateratako olioa
Bale olioa	A	Bale-koipetik lortutako olioa
Balina	BA	Aminoazido esentziala, beraz, irentsi egin behar da, normalean proteinen osagai bezala. Landare eta bakterioetan sintetizatzen da azido pirubikotik abiatutako hainbat urratsen bidez.
Banilla-landare / Banilla	B	Orkidea-generoa. Vanilla planifolia da espezie ezagunena, eta banilla ateratzen da bertatik (janariak eta edariak zaporea emateko erabiltzen den aterakina).
Banillina	B	Banillaren zorroaren konposatu primarioa da. Modu sintetikoan ere lortzen da. Banilla naturalaren aterakina, banillari erantsita doazen ehunka konposatu ezberdinen nahasketa bat da. Banilla artifiziala banillina puruaren soluzioa da, normalean jatorri sintetikokoa.
Bauxita	B	Aluminio minerala, aluminio iturri komertzial nagusia da.
Belar aromatikoak	B	Sukaldean erabiltzen diren landareak, ezaugarri usaintsuak eta ongarriak dituztelako.
Benzoilo peroxidoa	B	Peroxido organikoen familiako konposatu organikoa, elikaduran eta farmazian erabilia.
Bergamota	B	Fruta zitriko txikia da eta udarearen antzeko forma du. Bere zaporea garratza da eta bere azal usaintsua funtsezko olioa lortzeko erabiltzen da.
Beta-karoteno	B	Karoteno garrantzitsua dietan, A bitaminaren aitzindari gisa, elikagaien koloratzaile gisa erabiltzen da. Oharra: fabrikatzaile batzuek gelatina erabiltzen dute betakarotenoaren egonkortzaile gisa, likidoetan sakabanatzen laguntzeko, baina gelatina ez da nahitaez agertzen produktuaren osagaien zerrendan.
Betaglukanoa	B	Polisakaridoa. Landareetan zelulosa gisa agertzen da, zereal aleen (garagarra eta oloa dibidez) zahian, okinaren legamiaren zelula-paretan, onddo, perretxiko eta bakterio batzuetan.
Betaína	B	Landareetan dagoen aminoazidoaren deribatua.
Betalaina	B	Landareen bigarren mailako metabolito nitrogenatuak, pigmentu gorri eta hori gisa jarduten dutenak.
Beterraba-azukrea	B	Azukre-erremolatxatik eratorritako azukrea
Betatene	B	Karoteno-nahasketa natural baten izen komertziala, betakarotenoa barne. Dunaliella salina itsas algatik lortzen da.
BHA	B	Petrolio-industriatik datorren antioxidatzaile sintetikoa, elikadura-gehigarri gisa erabilia. E320
BHT	B	Petrolio-industriatik datorren antioxidatzaile sintetikoa, elikadura-gehigarri gisa erabilia. E321
Bifidobacterium	BA	Bakterio anaerobioaren espeziea. Animalia-esnean edo landare-azukreetan oinarritutako laboreetan lor daitezke.
Bifidus	BA	Bakterio anaerobioaren espeziea. Animalia-esnean edo landare-azukreetan oinarritutako laboreetan lor daitezke.
Biotina	BA	Hauts kristalino zurixka, H bitamina, B bitaminaren faktorea edo B7 bitamina bezala ere ezaguna. Animalia-zeluletatik, esnetik edo landare-iturrietatik (frutetatik, adibidez) etor daiteke, edo sintetikoki lor daiteke.
Bisoi olioa	A	Bisoien koipetik lortutako olioa
Bitela	BA	Pergamino fina, txahalen, arkumeen edo antxumeen larruazaletik prestatua. Ez da bitela paper bitelarekin nahastu behar. Bitela animalia jatorrikoa den bitartean (pergamino mota bat denez), bitela papera landare jatorrikoa da, paper gehienak bezala.
Black Ivory kafea	A	Black Ivory Coffee Company Ltd enpresak Thailandiako iparraldean soilik ekoizten duen kafe marka komertziala, Arabica barietateko kafe aleak erabiliz, elefanteek kontsumitu eta gorozkietatik zati batean digerituta jaso zirenak. Beganoa ez den produktua, animalia horiek erabili/esplotatu izan direlako.
Bolia	A	Dentina. Ornodunen hortzen zati den material gogorra, trinkoa eta zuria.
Bone char (Animalia-ikatza, Hezur karbonizatuak) / Boneblack	A	Animalia-hezurrezko errautsa. Ontzi itxietan kiskalitako hezurren hondakin beltza. Bereziki pigmentu edo xurgatzaile dekoloratzaile gisa erabiltzen da azukrearen fabrikazioan.
Bondiola	A	Txerri-haragia eta -koipea erabiliz egindako urdaitegiko produktua
Brawn	A	Zakote. Haragi egosia, belarriak eta txerri-mihia
Bromelina	B	Anana -fruituaren, -zurtoinaren eta -landarearen hostoen ondoriozko entzima.
Burdin esponja	B	Burdina murriztua.
Burdin laktatoa	BA	Azido laktikoak burdinazko karrakaduretan duen eragin zuzenetik edo kaltzio laktatoak sulfato ferrosoarekin duen elkarreraginetik eratorria.
Burdina murriztua	B	Burdina zuzenean murriztua (DRI) edo esponja burdina bezala ere ezagutzen da. Elikagaiak aberasteko erabiltzen da, irina kasu. Burdin-mineraletik edo ijezketa-azaletik (beroan ijeztutako altzairuaren gainazala) abiatuta sortzen da, hidrogenoarekin edo karbono monoxidoarekin murriztuta.
Burdina murriztua zuzenean (DRI)	B	Burdina murriztua.
Burdin sulfatoa	B	Forma kristalino berdean lortutako burdin astringenteko gatza. Antiseptiko gisa erabiltzen da kosmetikan eta anemiaren tratamenduan medikuntzan.
Butano	B	Gas naturalaren gas-osagaia. Petrolio-produktuen ekoizpenean zehar ateratzen da, gasolina kasu, edo petrolio gordinetik sortzen da.
Butilhidrokinona tertziarioa	B	E319. Antioxidatzailea. Elikagaietan, landare-olioen eta ase gabeko animalia-koipeen kontserbatzaile gisa erabiltzen da.
Butteroil	A	Gurin argitua (Ghee)

Aurkibidera bueltatu

C bitamina	B	Azido askorbiko
Calcium stearoyl lactylate	BA	Lactil laktatoaren azido estearikoaren ester-kaltzio-gatza da.
Capiz	A	Ostra windowpane-aren maskorrari ematen zaion izena, dekorazioan erabiltzen denean. Kola, klariona eta berniza egiteko lehengai gisa ere erabiltzen da.
Castor oil	B	Errizino-olioa (askotan gaizki itzulita kastore-olio gisa). Ez nahastu Castoreum-ekin.
Catgut	A	Ardien, zaldien eta behien heste lehor eta bihurrituetatik lortutako hari kirurgikoa
Chitosán / Kitosano	BA	Kitosanoa komertzialki sortzen da kitinaren desazetilazio partzialaren bidez. Kitina krustazeoen exoeskeletoan (karramarroak, ganbak, otarrainak, etab.) eta intsektuetan egiturazko elementu bat da. Zygomycetes generoko onddoen zelula-hormetan ere badago, Chlorella sp bezalako alga berdeetan, baita legamia eta protozoo batzuetan ere.
Choclo / Artoa	B	Landare gramineoa
Civet / Algalia	A	Lurringintzan erabiltzen den substantzia, zibeta-katuaren uzki-zakuaren guruinetatik modu mingarrian ateratzen dena.
ColFlo 67	B	Elikadura-almidoi aldatua, arto zuridunaren ondorioz. Elikagai izoztuetan eta produktu latatuetan erabiltzen da. Askotan, «Elikagai-almidoia – Aldatua» gisa etiketatzen da. (Ez nahastu «genetikoki eraldatuta» egotearekin)
Crospovidona	B	Polivinilpirrolidona

Aurkibidera bueltatu

D2 bitamina (Ergokalziferol)	BA	Oro har, landare-esteroletatik edo legamiatik eratorritako bitamina. Neurri txikiagoan, animalia-koipeetatik ere erator daiteke.
D3 bitamina (Kolekalziferol)	BA	Oro har, animalia-iturrietatik eratorritako bitamina, hala nola lanolina, esnea, arrautza-gorringoa eta arrain-gibeleko olioa. Neurri txikiagoan, likenak, algek, iturri mikrobianoek edo sintetikoek ere eragin dezakete. Kontuan izan D3 bitamina sintetikoak animalia-osagai bat izan dezakeela abiapuntuko lehengai gisa.
Dashi	BA	Japoniako zopa-salda, arrain-malutekin egin ohi dena (eta animalia-jatorriko elikagai-gehigarri azido inosonikoa). Bertsio beganoa egin daiteke.
Destrina	B	Almidoi lehorra edo azidoekin tratatutako almidoia berotuz prestatzen da. Arto-, patata- edo arroz-almidoitik abiatuta lor daiteke
Destrosa	BA	Glukosa elikagaien industriako terminologian
Destrosa kultibatua / Cultured dextrose	BA	Bakterio probiotikoek esnearen edo azukre-hautsaren hartzidura bidez lortutako elikadura-gehigarria.
DHA	BA	Azido dokosahexaenoikoa (DHA) omega-3 serieko gantz-azido ez-esentzial poliinsaturatu bat da.
Dietanolamina	B	Disolbatzaile, emultsionatzaile eta aplikazio detergenteetan erabiltzen den konposatu kimiko organikoa
Diglizeridoak (eta monoglizeridoak)	BA	Emultsionatzaile gisa erabiltzen diren elikagai-gehigarriak. Modu naturalean agertzen dira hainbat hazi-oliotan, baina horien kontzentrazioa, oro har, txikia da, eta industria-ekoizpena nagusiki triglizeridoen (koipeak/olioak) eta glizerolaren arteko glizerolisiaren erreakzio baten bidez lortzen da. Horren lehengaiak landare- edo animalia-koipeak eta -olioak izan daitezke.
Dihidroxiazetona	BA	Emultsionatzailea, hezetzailea eta fungizida, zenbait bakteriok glizerolan egindako ekintzaren bidez lortzen dena.
Dimetiletanolamina	BA	Konposatu organiko likido eta gardena, hori argi kolorekoa. Egoera naturalean, antxoak eta sardinak bezalako arrainetan aurkitzen da. Dimetilaminaren etoxilazioaren bidez ere sintetizatzen da. Beste erabilera batzuen artean, kosmetikan eta medikuntzan erabiltzen da.

Aurkibidera bueltatu

E bitamina	B	Iturri naturaleko E bitamina (d-alfa-tokoferol) olio begetalen destilazioaren bidez lortzen da (nagusiki soja, koltza eta ekilorearena); fabrikazio kimiko sintetikoko E bitamina (dl-alfa-tokoferol) zortzi diastereoisomeroren arteko nahasketa da, proportzio berdinetan.
Edari alkoholduna	BA	Konposizioan etanola duen edaria. Elaborazioari dagokionez, hartzidura alkoholiko hutsez (ardoa, garagardoa, sagardoa, ezti-ura, sakea) ekoizten diren edariak (alkohol-edukia 15 gradutik gorakoa ez denean) eta destilazio bidez ekoizten direnak (eduki alkoholikoa 15 gradutik gorakoa denean) bereiz daitezke. Ez dira gai izango beganoentzat, animalia-jatorriko substantziak edo osagaiak erabiltzen diren edo ez kontuan hartuta, konposizioaren zati gisa edo ekoizpen-prozesuan (klarifikazioan,…).
Edetato Sodiko kaltzikoa EDTA	B	Kristalak sortzea saihesteko eta kolore-galera atzeratzeko erabiltzen den kontserbatzaile sintetikoa. Osasun arazoak eragin ditu eta Australian eta beste herrialde batzuetan debekatuta dago.
Ekilore olioa oleiko altua	B	Ekilore-olioa, genetikoki eraldatutako ekilore-hazi barietate batetik lortutako azido oleikoaren ehuneko handiagoa duena. Horren ondorioz, ekilorearen konposizioa aldatu egiten da eta azido oleiko monoinsaturatuan eta omega-9an aberatsa da.
Elastina	A	Haragiaren muskulu-zuntzak lotzen dituen proteina.
Emu olioa	A	Emu-tik (hegan egiten ez duen Australiako txori handi bat) ateratako koipetik eratorritako olioa.
Entzimak	BA	Zelula biziek sortutako molekula proteikoak. Organismo bizidunetan katalizatzaile gisa jarduten dute, erreakzio kimikoen erritmoa erregulatuz prozesuan aldatu gabe. Entzimak animalienak, landareenak, bakterioenak, onddoenak eta legamienak izan daitezke. Entzima industrial gehienak entzimen nahasketa bat dira. Entzimen artean, Aktinidina, amilasa, bromelina, katalasa, kimotripsina, fikina, glukosa isomerasa, laktasa, lipasa, lipoxigenasa, papaina, gatzagia eta tripsina daude.
Ereinotz / Laurel	B	Erramu zuhaitzeko baien eta hosto freskoen aterakina.
Ergokaltziferol	BA	D2 bitamina
Eritorbato sodikoa	B	Elikadura-gehigarri gisa erabilitako azido eritorbikotik lortutako sodio-gatza
Eritrosina		Konposatu organoiodatua, koloratzaile gorri more gisa erabiltzen dena
Erleen argizaria	A	Abaraska ur irakinarekin urtzean, jostean eta hoztean lortzen den argizaria.
Erregina jalea	A	Euren larbak elikatzeko eta erle erregina bihurtzeko ereleek erabiltzen duten elikagaia
Erretikulina	A	Muskulu eskeletikoaren egitura-elementuetako bat (elastinarekin eta kolagenoarekin batera)
Erretinola	BA	A bitaminaren forma bat
Erriboflabina	BA	B2 bitamina
Erriboflabina-5-fosfato	BA	Erriboflabinaren forma disolbagarriagoa
Erromero	B	Erabilera terapeutikoko eta sukaldaritzako zurezko belar iraunkorra
Errukula	B	Brasikazeoen familiako barazki mota; sukaldaritzarako, hostozko barazki gisa hartzen da
Erretinilo azetatoa	BA	A bitamina. Erretinilo palmitatoa.
Erretinilo palmitatoa	A	Esterra, A bitaminaren forma nagusia animalia-jatorriko deribatuetan
Errizino olioa (castor oil)	B	Errizino-hazitik ateratako landare-olioa.
Eskualeno / Eskaleno	BA	Jatorrian marrazo gibel-oliotik (eta arratoietatik) merkataritza-helburuekin lortutako konposatu organikoa; hala ere, landare-iturriak ere badaude, hala nola arroz zahia, gariaren ernamuina eta olibak.
Esmalte erretxinaduna / Esmalte farmazeutikoa / Gozogintzarako esmaltea	A	Esmalte farmazeutikoa, gozogintzako esmaltea, elikadura-esmalte hutsa eta esmalte naturala ere esaten zaio. Elikadura-kalitateko hainbat laka-gomaz oinarritutako alkohol soluzioa. Kakalardo zukua bezala ere ezagutzen da, baina bere jatorria den lakazko intsektua kotxinilla bat da, eta ez kakalardo bat.
Esne anhidraren kopiea	A	Ura eta solido ez-koipetsuak ezabatuz esne estandarizatuaren krematik lortutako produktua.
Esne hartzitua	A	Legamiekin eta/edo bakterioekin hartzitutako animalia-esnea, eta erabilitako teknikaren eta bakterioen barietatearen arabera, hainbat esneki hartzitu sortuko dira (jogurta, esne-kefirra, gazta, krema agria, etab.)
Esne kefirra	A	Edari hartzitua, legamien eta bakterioen multzo jakin batek (granuluak/noduluak) animalia-esnezko oinarri batean duen eraginaren ondorioz
Esne – seruma	A	Kaseina eta koipe gehiena kendu ondoren esnearen hondakina. Gazta fabrikatzearen azpiproduktua.
Esne serumaren proteina	A	(«Whey protein» edo proteina laktoserikoa ere deitua) nagusiki esne-serumetik ateratako proteinez osatutako produktu bat da, gazta batzuk egitean azpiproduktu gisa ateratzen den esneki likido bat.
Esnea / Animali esnea	A	Ugaztunen bular-guruinek sortutako bular-jariaketa; euren kumeak elikatzea da haren eginkizuna, beste elikagai batzuk digeritzeko gai izan arte.
Esnearen azukrea	A	Laktosa
Espeziak	B	Janariak kontserbatzeko edo zaporea emateko erabiltzen diren landare-jatorriko zenbait aromari emandako izena
Espermaceti	A	Kaxalotearen buruko argizari formako koipe-substantzia deribatua
Espirulina	B	Arthrospira generoko zianobakterioetatik lortzen den gehigarri dietetiko baten izena
Esponja / Esponja naturala	A	Uretako animalia edo animalia-kolonia, hezurdura elkarri lotutako zuntz elastikoa eta erresistentea duena
Esponja (bainu)	BA	Gorputzaren higienerako edo gainazalak garbitzeko tresnak. Animalia-jatorrikoa izan daiteke (naturala), edo sintetikoa zuntz zelulosikoz edo polimero plastikoz egina (poliuretanoa)
Estearato	BA	Azido estearikoaren gatza
Estearina	BA	Hiru glizeridoen izen orokorra (monoestearina, distearina, tristearina). Azido estearikoa eta glizerina konbinatuz osatua, tristearinari aplikatzen zaio batez ere, seboaren edo gantzaren osagai nagusia dena.
Esteroide	BA	Biologikoki aktiboa den konposatu organikoa. Esteroideek bi funtzio biologiko nagusi dituzte: mintzaren jariakortasuna aldatzen duten zelula-mintzen osagai garrantzitsu gisa, eta seinaleztapen-molekula gisa. Ehunka esteroide daude landare, animalia eta onddoetan.
Estebia	B	Izen bereko edulkoratzailea ateratzen den landarea.
Estrogeno	A	Batez ere behien obarioetatik edo haurdun dauden behorren gernutik lortutako hormona sexual femeninoa. Ez nahastu fitoestrogenoarekin (B)
Estradiol	A	Behien obulutegietatik eta haurdun dauden behorren gernutik datorren estrogenoa.
Etanol	B	Etil alkohola
Eukaliptola	B	Eukalipto espezie ezberdinen hostoetatik sortzen den substantzia.
Eugenol	B	Likido oliotsua, kolore hori zurbilekoa, funtsezko olio batzuetatik ateratakoa, batez ere usain-iltzetik, intxaur muskatutik eta kanelatik
Ezkai / Xarbot / Elar / Erle-belar	B	Lamiazeoen familiako belarra. Landare usaintsua.
Eztia	A	Erleek elikatzeko eurek egiten duten elikagaia

Aurkibidera bueltatu

FD&C Horia 5	B	Tartrazina, harrikatz-mundrunaren deribatua.
FD&C Horia 6	B	Harrikatz-mundrunaren deribatua.
FD&C Urdina 1	B	FCF urdin distiratsua. Harrikatz-mundrunaren ondoriozko koloratzaile sintetiko bat.
FD&C Gorria 40	B	Allura gorria. Harrikatz-mundrunaren edo petrolioaren deribatua. Ez da intsektuetatik eratortzen.
Fenilalanina	BA	Animalia- eta landare-jatorriko proteinetan dagoen aminoazidoa.
Fenol	B	Harrikatz-mundrunetik lortzen da.
Fizina	B	Pikondoaren latexetik eratorritako entzima.
Filokinona	B	K1 bitamina. Landare berde mota askotan dago, batez ere hostoetan.
Folazina	BA	Azido folikoa. B9 bitamina.
Folatoa / Azido folikoa	BA	B9 bitamina.
Fondant	BA	Glaseatzea, pastelak eta tartak apaintzeko edo zizelkatzeko erabiltzen dena.
Fosfato dikaltzikoa	BA	(Oinarrizko fosfato kaltzikoa, ortofosfato dikaltzikoa) fosfato kaltzikoaren forma dibasikoa.
Fosfato monokaltzikoa	BA	(Kaltzio fosfato monobasikoa, ortofosfato monokaltzikoa) Kaltzio fosfatoaren forma monobasikoa.
Fosfato trikaltzikoa	BA	(Kaltzio fosfatoa, tribasikoa) Kaltzio fosfatoaren forma tribasikoa. Kaltzio ortofosfato bezala ere ezagutzen da.
Fruktosa	B	Fruitu, barazki eta ezti askotan agertzen den azukrea da. Fruktosa komertziala (hautsa) eta fruktosan aberatsak diren jarabeak gehienetan almidoitik sortzen dira (ia beti artotik). Batzuetan, inulina duten landareetatik sortzen da, txikoria sustraiak eta Jerusalemgo orburuaren (tupinambo, batata, pataca) tuberkuluak kasu.
Fruktosa altuko arto-jarabea (JMAF)	B	Glukosa lortzeko arto-almidoia prozesatuz sortzen da. Glukosa hau, ondoren, entzimekin tratatzen da, fruktosa edukia handitzeko eta gozoago bihurtzeko. JMAFak fruktosa eta glukosa kantitate ia berdinak ditu. Genetikoki eraldatutako artotik sortzen da ia beti.
Fruktosa jarabea	B	Edulkoratzailea, glukosa- eta fruktosa-ehuneko nahasketa bat, almidoiaren hidrolisi bidez lortua.
Fumarato ferroso	B	Azido fumarikoaren burdinazko gatza, kolore laranja gorrixkako hauts gisa agertzen dena, burdina irenstea osatzeko erabiltzen dena.

Aurkibidera bueltatu

Gantz / gurina	A	Txerri-, ardi-, behi-, zaldi-… koipea
Gantz-azidoa	BA	Biomolekula lipidikoa da, eta kate hidrokarbonatu lineal luze batek osatzen du. Animalietan eta landareetan dago. Izaten dira: saturatuak, poliinsaturatuak eta insaturatuak.
Gantz begetala / gurin begetala / landare gurina	B	Koipe-materia, solidoa giro-tenperaturan, zenbait begetaletatik ateratakoa (kakahuete-gantza/mania), kakao-gantza, fruitu lehorrak, koko-gantza, almendra-gantza, karité…) edo landare-olioen hidrogenazio-prozesuen bidez ateratakoa (trans koipeak).
Garagar	B	Landare gramineoa
Garagar legamia	B	Garagardoa egiteko legamia bizia, edo garagardoa egiteko azpiproduktu gisa lortutako legamia desaktibatua, produktu nutrizional gisa erabilia.
Garagardoa	BA	Edari alkoholikoa, destilatu gabea, zapore mingotsekoa, garagar ale ernamuinduekin edo beste zereal batzuekin egiten dena, horien almidoia legamia duen uretan hartzitzen delarik (nagusiki Saccharomyces cerevisiae edo Saccharomyces pastorianus) eta, askotan, lupuluz aromatizatzen baita, beste landare batzuen artean. Argitze-prozesuan ohikoa da animalia-jatorriko substantziak erabiltzea, baina gero eta enpresa gehiagok ez dituzte erabiltzen.
Garcinia cambogia	B	Batez ere Indiako hegoaldean hazten den zuhaixka. Asiako sukaldaritzan erabiltzen da, baita kurrya prestatzeko ere.
Garrofín goma / Algarrobo goma	B	Algarroboaren hazietatik ateratako landare-goma
Gatz iododuna	B	Iodo erantsia duen gatz arrunta
Gatz ketua	B	Keztatze-usain handia duenez, gozagarri gisa erabilitako gatza
Gatz miristikoa / Miristato	BA	Gatza edo azido miristikotik lortutako esterra. Azido hori intxaur muskatuan, palma-olioan, gantzean eta espermacetian eta bale-koipearen frakzio kristalizatuetan dago.
Gatz urgarriak	BA	Gazta urtua lortzeko erabiltzen diren gehigarrien nahasketa (sodio zitratoak, sodio polifosfatoak, sodio fosfatoak, etab.)
Gatza	B	Gatz arrunta, mahaiko gatza. Sodio kloruroa. Meategietatik atera daiteke (gatz gema), gatz-biltegiei ura gehituz (gatz lurrundua) edo ozeano eta laku gazituetatik (itsasoko gatza).
Gatzagi, legar	BA	Txekor jaioberri baten urdailetik atera ohi den estraktu. Gatzagiak rennina entzimak eta pepsina kantitate txiki bat ditu. Txahala zenbat eta zaharragoa izan, orduan eta pepsina gehiago aurkituko da gatzagian. Gatzagia animalia-jatorrikoa, landare-jatorrikoa, mikrobio-jatorrikoa edo genetikoa (sintetikoa edo kimikoa) izan daiteke.
Gelatina	A	Animalien larruazala, ehun konektiboa edo hezurrak, oro har behienak edo txerrienak, irakitean lortzen den proteina. Kolageno jangarri bat da. Agente gelifikatzaile, egonkortzaile edo lodigarri gisa erabiltzen da sukaldean. Koletan, argazki-filmetan, pospoloetan, lixa-paperean, zenbait freskagarritan, kartetan, krepe-paperean eta abarretan ere erabiltzen da.
Ginseng	B	Panax generoko landare espezie askori esaten zaio, eta Panax generokoak ez direnei, baina antzeko propietateak dituzten beste batzuei ere.
Giza esnea	B	Giza jatorriko esnea ez da industria-eskalan ekoizten eta banatzen. Hala ere, dohaintza bidez lor daiteke. Esne-bankuak daude, esnea jasotzeaz arduratzen direnak, bestela jaso ezin duten haur goiztiarrei edo alergikoei emateko. Hori lortzeak ez dakar ez-giza animalien esplotaziorik; beraz, produktu beganoa da, haur beganoentzat egokia.
Glas azukrea	BA	Azukre hautsa
Glizerina begetala	B	Landare-koipeetatik eratorritako glizerina.
Glizerina / Glizerola	BA	Likido argia eta koloregabea. Xaboia fabrikatzeko prozesuaren azpiproduktu bat da, koipe eta olio finkoei alkalia gehituta lortzen dena (7 baino pH gehiagoko disoluzioak). Animalia-koipeetatik etor daiteke, eta propilenotik edo azukreen hartziduratik sintetizatu. Glizerina begetala landare-koipeetatik dator.
Glizina	BA	Proteinen hidrolisi bidez lortzen den aminoazidoa, eta sintesi kimikoaren bidez.
Glukono delta-laktona	BA	E575. Glukonolaktona edo GDL bezala ere ezagutzen da. Hauts fin, zuri eta azidoa da. Mikroorganismoek glukosa oxidatzeagatik gertatzen da.
Glukonolaktona	BA	E575. Glukono delta-laktona
Glukorafanina	B	Brokolian, ziapean eta beste barazki gurutzifero batzuetan aurkitzen den glukosinolatoa, minbiziaren aurkako konposatu sulforafanoa bihur daitekeena.
Glukosa	BA	Azukre sinplea, barazkietan eta eztian aurkitzen dena, normalean almidoi baten hidrolisiak azido mineralekin lortzen dena. Artoa, arroza, garia, patata eta arrurruz almidoiak erabiltzen dira. Sintetikoki edo kristalizatutako kanabera-azukrea alkohol- eta azido-nahasketa bati gehituz ere lor daiteke. Herrialde batzuetan (Estatu Batuetan, adibidez), glukosa hezur-ikatzezko iragazkietatik pasarazten da.
Glukosa destrorrotatorioa	BA	Destrosa elikagaien industriako terminologian
Glukosa isomerasa / Xilosa isomerasa	B	Streptomyces rubiginosus bakteriotik eratorritako entzima. Fruktosa-xarabeak ekoizteko erabiltzen da (fruktosa altuko arto-xarabea barne), glukosa fruktosa bihurtuz.
Glukosa jarabea	BA	Glukosaren (BA) disoluzioa. Eskala industrialean, bai glukosa-jarabea (glukosaren disoluzioa) bai destrosa (glukosa hautsa) zerealen (normalean garia edo artoa) almidoiaren hidrolisi entzimatikotik lortzen dira.
Glukosamina	BA	Artikulazio-arazoak arintzeko erabiltzen den gehigarri dietetikoa. Itsaskien ehunetatik atera ohi da. Artotik ere erator daiteke edo sintetikoki lor daiteke
Glutamato monosodikoa (GMS)	B	E621. Algetatik edo hartzidura bakterianoko prozesu baten bidez sortua, melaza edo almidoiarekin eta amonio-gatzekin
Glutamina	BA	Proteina-eduki handiko animalia- eta landare-jatorriko deribatuetan dagoen aminoazidoa.
Gluten	B	Zenbait zerealetan dauden tamaina txikiko proteinen multzoa
Goma Arábiga / Goma Akazia	B	Akaziak sortutako goma naturala, bere azala sendatzeko, kaltetuta badago. Kosmetikoetan, gozokietan, jarabeetan eta kola gisa erabiltzen da.
Gordolobo tea	B	Landare gordoloboaren hostoz eta/edo lorez egindako infusioa
Gomagoxoa / Txiklea / Goma de mascar	BA	Normalean txikle bezala ezagutzen da, zapore gozoa duen mastekagarria den goma bat da. Gaur egungo gehienek plastikozko oinarri neutro bat (polibinilo azetatoa) edo xantano goma erabiltzen dituzten arren, duela gutxi arte zuhaitz tropikal baten izerdia erabiltzen zen: txikleroa, izen ezagunena berari zor diona. Oinarrizko goma, berez, beganoentzako produktu egokia da, baina beste substantzia batzuk gehitu ohi zaizkio, batzuetan animalia-jatorrikoak, eta, beraz, kasu horretan ez litzateke beganoentzako egokia izango.
Goma Gellan	B	Uretan disolba daitekeen polisakarido formako goma, sphingomonas elodea bakterioaren bidez landare-jatorrizko azukreen hartzidura aerobikotik lortzen dena
Goma guar	B	Ehotutako guar-haziekin egindako lodigarria.
Goma laka	A	Lakaren zizare intsektuaren jariakina
Goma xantana (Arto-azukrearen goma)	BA	Xanthomonas campestris izeneko mikrobio batekin arto-azukrearen hartzidurak eragindako lodigarria. Sarritan beganoa da, baina oilasko-lisozima erabiliz purifikatu daiteke, edo esne-serumaren hartziduratik eratorri.
Gorria 40	B	Gorria FD&C 40
Gorria naturala 4	A	Kotxinila
Guanilato disodikoa	BA	E627. Sodio gatz naturala, guanosina monofosfatoa (GMP) nukleotidoarena, zaporearen indartzaile gisa erabiltzen dena, eta modu naturalean sortzen da arrain onduetan. GMP (E626) komertzialki hartzidura mikrobianoaren bidez ekoizten da.
Guanina	BA	Animalietan eta landareetan dagoen konposatu organikoa. Animalia ezberdinen gorotzetatik (guanoa), zenbait arrainen ezkatetatik eta azido urikotik lor daiteke.
Guaninaren esentzia / Perlaren esentzia	A	Arrainen ezkatetatik lortzen den koloragarri kosmetikoa
Guaiakola	B	Palo santo. Lurrin eta xaboietan erabiltzen da.
Gurin argitua (Ghee)	A	Esnearen gantz anhidra gurinaren prozesatua esneki-solidoak eta ura gantz butirikotik bereizteko
Gurina	A	Giza kontsumorako egokitzat jotzen den emultsio solidoa, esnekiak eta ura irabiatzearen, oratzearen eta garbitzearen emaitza, bakterio laktiko espezifikoek eragindako heltze biologikoarekin edo gabe.

Aurkibidera bueltatu

H bitamina	BA	Biotina. B7 bitamina
Harrikatz-mundrun / Alquitrán de hulla	B	Harrikatz bituminosotik lortutako mundrun lodi, likido edo erdisolidoa (= harrikatza)
Hartzidura (Elikagaia)	BA	Karbohidratoak alkohol edo azido organiko bihurtzeko prozesuaren bidez lortzen den elikagaia, mikroorganismoak (legamiak edo bakterioak) baldintza anaerobikoetan erabiliz. Hartzidurak, oro har, mikroorganismoen nahita jardutea dakar.
Hartzidura laktikoak	BA	Mikroorganismo familia handi bat irudikatzen dute, bakterio laktikoak eta legamia laktikoak barne, hartzidura laktikoan inplikatuak.
Hegaluze / Bonito	A	Atunaren ahaide txikiagoa. Japoniar sukaldaritzan (ikus katsuobushi) eta beste gastronomia batzuetan erabiltzen da.
Hezur irina / Bone meal	A	Hauts bihurtutako animalia-hezurra
Hezurretako fosfatoa	A	E542. Fosfato trikaltzikoa. Animalien hezurretatik lortua
HFCS	B	(High Fructose corn Syrup) Fruktosa altuko arto-jarabea
Hidantoina	BA	Hainbat prozesuren bidez lortutako konposatu organikoa, animalia-jatorrikoak zein landare-jatorrikoak izan daitezkeen substantzietatik.
Hidrogeno peroxidoa	B	Ur oxigenatua
Hidroxipropilzelulosa	B	Zelulosaren deribatu bat. Elikagaietan lodigarri gisa erabiltzen da, eta filmak eta tabletak estaltzeko.
Hidroxipropilmetilzelulosa (HPMC)	B	Metilo-kloruroarekin eta propileno oxidoarekin erreakzionarazten den alkaliz tratatutako zelulosaren deribatua. Kapsula gogorretan gelatinaren alternatiba gisa erabil daiteke
Himalaiako gatza	B	Halitatik datorren gatz mineral mota, Pakistango mendietan atera ohi dena
Histidina	BA	Aminoazido esentziala, beraz, dietatik lortu behar da, animalia- eta landare-jatorriko proteinetan dagoena.
Horia 5	B	FD&C Horia 5
Horia 6	B	FD&C Horia 6
Hori laranja S	B	FD&C Horia 6
Hori ilunabarra FCF	B	FD&C Horia 6

Aurkibidera bueltatu

Ikatz / Egur-ikatza (carbón vegetal, Charcoal)	BA	Hezur edo egur ikaztuak. Landare edo animalia substantziei ura eta beste osagai lurrunkor batzuk kenduz lortzen den erregaia.
Ikatza / Ikatz minerala	V	Harri sedimentario organogenoa, beltza, karbonoan aberatsa eta beste elementu batzuekin, batez ere hidrogenoarekin, sufrearekin, oxigenoarekin eta nitrogenoarekin. Nagusiki erregai fosil bezala erabiltzen da.
Ikatz aktibatua / Activated charcoal	B	Xurgapenerako edo erreakzio kimikoetarako eskuragarri dagoen azalera handitzen duten poro txikiak izateko ikatz prozesatuaren forma, honako material hauetatik lortua: almendra-azalak, koko-oskola, turba, petrolioa, brea eta polimeroak, intxaurrak, palmondoak edo beste egur batzuk, eta ikatz minerala.
Inosinato disodikoa	BA	E631. Haragitik, arrainetik (sardinak), landareetatik edo onddoetatik eratorritako zaporearen indartzailea. Bakterioak erabiliz azukreak hartzitzearen ondorio ere izan daiteke.
Inositol	BA	B bitamina-konplexuko azukrearen antzeko gehigarri dietetikoa. Estraofizialki, B8 bitamina da. Landare- eta animalia-ehun ia guztietan dago. Komertzialki, animalia- eta landare-iturrietatik lor daiteke (artotik bereziki).
Insulina	BA	Medikamentua. Behi-, ardi- eta txerri-pankreetatik lortzen zen hormona. Gaur egun, batez ere bakteria batetik lortzen da (E-Coli)
Intxaur muskatua	B	Espezie gisa erabilitako Myristica zuhaitzaren fruitua
Inulina	B	Landare askoren sustraietan eta tuberkuluetan dagoen karbohidrato naturala. Txikoria sustraitik atera ohi da.
Inurri-belar / Epazote	B	Landare usaintsua, gozagarri gisa erabiltzen dena
Iodo	B	Oligoelementu
Isinglass / «arrain bustana» / Cola de pescado	A	Ur gezatako arrain batzuen aire-maskurietatik lortutako gelatina oso puruaren forma, esturioiarena bereziki.
Isoamilo azetatoa	B	Isoamilo azetatoa modu naturalean lortzen da fruta batzuetatik, hala nola banana eta madarietatik. Hala ere, artifizialki ere sintetizatzen da.
Isoleuzina	BA	Aminoazido esentziala, beraz, dietatik lortu behar da, animalia- eta landare-jatorriko proteinetan dagoena.
Isopropilo palmitatoa	B	Alkohol isopropilikoaren eta azido palmitikoaren esterra. Agente emolentea, hezetzailea, lodigarria eta antiestatikoa da.
Itsas alga kareduna	B	Kaltzio karbonatozko prezipitatuak dituzten taloak dituzten algak barne hartzen dituen balio taxonomikorik gabeko organismoen taldea

Aurkibidera bueltatu

Jengibre

Zingiberazeoen familiaren landarea, zeinaren lurpeko zurtoina errizoma horizontal bat baita, oso preziatua bere usain eta zapore minagatik.

Aurkibidera bueltatu

K bitamina	B	Gantzean disolbagarria den bitamina, batez ere odol-koagulazioan duen funtzioagatik ezagutzen dena. Filokinona (K1 bitamina) landare berdeek sintetizatzen dute, eta, beraz, hosto berde iluneko barazkiak dira iturri nagusiak, hala nola espinaka, brokolia, kalea eta azak. Menakinonak (MKs) edo K2 bitamina, bakterioek sintetizatzen dituzte (hesteetako mikroflora arruntekoek barne) eta Actinomyces spp batzuek.
Kabiar	A	Esturiotik eta beste arrain batzuetatik eteratako arrabak
Kafea	B	Kafe-landareko fruituen ale txigortuetatik eta ehotuetatik lortzen den edaria. Edari horri (esnea, etab.) gehitzen zaion arabera, amaierako produktua ez da egokia izango edo egokia izango da beganoentzat, gehitutakoa animalia-jatorrikoa bada ala ez kontuan hartuta, hurrenez hurren.
Kafeina	B	Nerbio-sistema zentralaren alkaloide estimulatzailea
Kakao orea / Pasta de cacao	B	Zinki ehotutako kakaoa
Kakaoa / Cocoa	B	Hitzak elkarren artean lotura handia duten hiru kontzeptu aipa ditzake: 1.- Kakaok, lehenik eta behin, kakao-ontziaren fruitua esan nahi du, palmondoaren antzekoa, hau da, enborretik zuzenean hazten den artaburua, edo fruitu horretan jasotako haziak. 2.-Bigarrenik, kakaoa kakaoaren zuhaitzaren fruituaren hazi horiek (edo babak edo marakak) hartzitzetik eta lehortzetik ateratzen den produktua da. Kakaoa, horrela ulertuta, txokolatearen oinarrizko osagaia da. 3.- Azkenik, kakaoa esaten zaio, gainera, aleak ehoz eta kakao-koipea edo –gantza, osorik edo zati batean, ateraz lortzen den hauts lehorrari.
Kakahuete gurina	B	Kakahuetez egindako orea (mani ere esaten zaio), txigortua eta ehotua, baina zaporea edo testura aldatzeko beste gehigarri batzuk ere izan ditzake.
Kaltzio estearatoa	BA	E470. Kaltzio minerala azido estearikoarekin.
Kaltzio fosfatoa	BA	Arroketan eta hezurretan dagoen gatz minerala (monobasikoa, dibasikoa eta tribasikoa). Aglomerazioaren aurkako agente gisa erabiltzen da kosmetiko eta elikagaietan, gehigarri mineral gisa, hortzetako orean urratzaile gisa eta agente gelifikatzaile gisa. Kaltzio arroka bezala ere ezagutzen da.
Kaltzio hidroxidoa	BA	Kare itzalia ere esaten zaio. Edari eta elikagai izoztuen azidotasuna erregulatzeko edo kontserbatzaile gisa erabiltzen da. Komertzialki sortzen da, karea urarekin tratatuz edo kaltzio kloruroa eta sodio hidroxidoa nahastuz. Ohikoena kareharritik lortzea da, baina itsas maskorretatik ere lor daiteke.
Kaltzio hipokloritoa	B	Kare kloratua. Uren tratamenduan erabiltzen da.
Kaltzio karbonatoa	BA	Haitzurdinean, kareharrian, koralean, arrautza-oskoletan, moluskuetan, perletan edo ostra-maskorretan modu naturalean dagoen hauts zaporegabea eta usaingabea.
Kaltzio kaseinatoa	A	Animalia-esnearen kaseina kaltzio hidroxidoarekin tratatzean lortzen den substantzia
Kaltzio kloruroa	B	Konposatu kimikoa, ez-organikoa, organismoan kaltzioa gehiegi edo gutxiegi izatearekin lotutako gaixotasun edo afekzioetarako sendagai gisa erabiltzen den minerala eta sugarrari kolore laranja-gorria ematen diona. Elikaduraren industrian ere erabiltzen da.
Kaltzio laktatoa	BA	E327. Azido laktikoaren kaltzio-gatza
Kaltzio propanoatoa	B	E282. Produktu askotan kontserbatzaile gisa erabiltzen den elikagai-gehigarria. Azido proponikoaren kaltzio-gatza da, eta sintetikoki sortzen da.
Kaltzo silikatoa	B	Konposatu kimikoa, normalean antiaglutinatzaile gisa erabilia. E552
Kaltzio sorbitatoa	B	Azido sorbikoaren kaltzio gatza.
Kaltzio sulfatoa	B	Industriako eta laborategiko konposatu kimiko arrunta. Lehorgailu gisa erabiltzen da. Koagulatzaile bezala ere erabiltzen da tofu bezalako produktuetan.
Kanabera-azukrea,azukre zuria, azukre findua	BA	Azukre-kanaberatik lortutako azukrea. Herrialde batzuetan, adibidez Estatu Batuetan, kanabera-azukrea boneblack-aren (animalien hezur karbonizatuak) bidez prozesatzen da zuritzeko.
Kandelilla argizaria	B	Kandelilla landareetatik lortutako argizari begetala.
Kanela	B	Zuhaitzaren bi barietatetatik lortzen den espeziea (Cinnamomum verum y Cinnamomum cassia)
Kanola olioa / Koltza olioa	B	Koltza-olioa. Arbi olioa. Koltzaren hazitik aterata.
Kantaxantina	BA	Orokorrean landare eta onddoetatik eratorria, baina arrain eta krustazeoetatik ere lor daiteke.
Karamelu (Koloratzailea)	BA	Koloratzaile gisa erabiltzen da. Karbohidratoak alkalisekin edo azidoekin (edo gabe) berotuz fabrikatzen da. Erabilitako karbohidrato posibleak artoa, erremolatxa-azukrea, kanabera-azukrea, garia edo patatak dira. Gozoki gehiena artotik dator eta beganoa izango da. Hala ere, karamelu batzuk kanabera-azukrearen ondorio dira, eta ez dira nahitaez beganoak.
Karbamida	BA	Urea. Ugaztunetan ez ezik, onddoetan eta lekale eta zereal askoren hosto eta hazietan ere agertzen da urea. Amonioa eta karbono dioxidoa oinarri hartuta sintetiza daiteke.
Karbono beltza (Negro de carbón, Carbon balck) (ez nahastu Black carbon-arekin)	BA	Erretako landare-materiatik, gas naturalaren errekuntza osatugabetik, ikatz aktibatutik, hezurretik, odolatik, haragitik edo hainbat koipe, olio eta erretxinatik eratorria.
Karbono dioxidoa	B	Kolorerik gabeko gas erabilia, besteak beste, eferbeszentzia gehitzeko edarietan.
Kareharria	B	Itsas animalien maskorren eta hezurren konpresiotik milaka urtez sortutako harri porotsua.
Karmin / Azido karminikoa	A	E120. Kotxinillatik edo beste intsektu batzuetatik ateratako koloratzaile gorria.
Karnauba argizaria	B	Karnauba palmako hostoetatik lortutako argizaria
Karnitina (L-Karnitina)	BA	Karnitina iturri nagusia haragi gorriak dira. Landareek karnitina kantitate oso txikiak edo nuluak dituzte. Bertsio sintetiko bat merkaturatzen da Carnipure izenarekin, beganoentzat egokia (enpresaren arabera, baina ez dut aurkitu hori egiaztatzen duen daturik).
Karoteno	B	Landareetan eta frutetan aurkitzen den pigmentu gorri-laranjatua, alfa-karotenoz, beta-karotenoz eta gamma-karotenoz osatua, sintetikoki lor daiteke, azenarioetatik edo itsas algetatik eratorria.
Karragenina	B	Hainbat alga gorritatik aterea, eta bereziki Irlandako goroldiotik
Kaseina	A	Animalia-esnearen proteina
Kastoreo / Castoreum	A	Kastorearen uzki-guruinetik lortutakoa lurrinetan, elikagai-gehigarrietan eta abarretan erabiltzen da.
Katalasa	BA	Hidrogeno peroxidoa uretan eta oxigenoan deskonposatzen duen entzima. Abereen gibeletik edo onddo batetik lortzen da eta elikagaien industrian erabiltzen da
Katsuobushi (okaka)	A	Funtsezko osagaia japoniar sukaldaritzan. Atuntxiki edo hegaluzea bloke gogorretan lehortuz egiten da, eta gero malutak sortzen dira bizarra mozteko tresna batekin. Japoniako plater askotan estaldura edo betegarri gisa erabiltzen da. Dashiaren osagai nagusia da.
Kaxalote olioa (sperm oil / spermaceti)	A	Kaxaloteetatik lortzen den olioa (sperm whales). Bale-olioarekiko alde kimikoa du, eta propietate eta aplikazio desberdinak ditu
Ke usaina / ke likidoa	B	Ur eta egur kondentsatuzko ke nahasketa bat da.
Kefirra	BA	Edaria eta granuluak. Produktu hartzitua (edaria), likido batan (normalean, ura edo esnea) legamia eta bakterio multzo batek (granuluak/noduluak) eragiten duena.
Kelato	BA	Metal astunen agente kelatzailea, bahitzailea edo antagonista, metal astunen ioiekin konplexuak eratzen dituen substantzia bat da.
Keratina	A	Ilean, apatxetan, adarretan eta lumetan dagoen proteina
Ketu naturala / Smoking	B	Elikagaiak kontserbatzeko teknika: elikagaiak erretxina maila txikiko egurretatik datorren ke-iturrira men egitea.
Kilker irina	A	Kilkerra (ACHETA DOMESTICUS), zati batean koipegabetutako hautsera murriztutako animalia.
Kimosina	BA	Rennina. Gatzagiaren entzima. (Ez nahastu erreninarekin, giltzurrun-hormonarekin, ez kimiozinekin, proteina inflamatorioekin)
Kimotripsina	A	Batez ere idi-pankreatik eratorritako entzima.
Kinoleina	BA	Konposatu organikoa
Kinoleina horia	BA	E104. Koloratzailea. Anilinak azetaldehidoarekin eta formaldehidoarekin duen interakzioaren bidez edo harrikatz-mundrunaren, hezurren eta alkaloideen destilazioaren bidez lortzen da.
Kitina	A	Onddoen azalean ere badago, baina, merkaturatzeko, intsektuen eta krustazeoen zati gogorretatik lortzen da, adibidez, izkirak, karramarroak…
Kitosano / Chitosán	BA	Kitosanoa komertzialki sortzen da kitinaren desazetilazio partzialaren bidez, krustazeoen exoeskeletoan (karramarroak, ganbak, otarrainak, etab.) eta intsektuetan egiturazko elementu bat dena. Zygomycetes generoko onddoen zelula-hormetan ere badago, Chlorella sp bezalako alga berdeetan, baita legamia eta protozoo batzuetan ere.
Klariona / Klera / Tiza	BA	Kaltzio karbonato
Klenbuterol	??	Efektu anabolizatzailea eta dopatzailea duen farmakoa
Klorina	B	Klorofilan dagoen pigmentua
Kobalamina	B	B12 bitaminaren hainbat formari egiten die erreferentzia
Koentzima Q10 / Ubikinona	BA	Zelula eukarioto gehienetan agertzen diren bitaminen antzeko substantzia, gehigarri dietetiko gisa saltzen da eta kosmetiko batzuen osagaia da.
Koipe butirikoa	A	Esnearen koipe-zatia da
Koko	BA	Koko-plama osoa, hazia edo fruta izan daiteke. Kokoa jatorri begealekoa eta hasiera batean beganoentzat egokia bada ere, zenbait lekutan eta zenbait pertsona/enpresatan tximino trebatuak erabiltzen dituzte zuhaitzetatik lortzeko; beraz, horrela lortutako koko horiek eta pertsona/enpresa horiek lortutakoak ez lirateke egokiak izango beganoentzat.
Koko olioa	B	Landare-olioa, koko-gantza ere esaten zaiona.
Kola / Itsasgarria	BA	Azaleko kontaktuaren bidez bi gorputz edo gehiago lotuta eduki ditzakeen substantzia. Osagaien arabera honela sailkatzen dira: sintetikoak, landare-jatorrikoak eta animalia-jatorrikoak.
Kola hurra	B	Malbazeoen familiako zuhaitz mota bat da, eta freskagarrientzako aterakin bat lortzen da, kafeina asko duelako.
Kolageno	A	Ehun konektibo gehienetan dagoen proteina, hezurrak, kartilagoak eta larruazala barne. Behietatik edo oilaskoetatik etorri ohi da
Kolageno hidrolizatua	A	Animalia-iturrietatik eratorritako proteina araztua. Gelatina zati proteiko txikiagoetan deskonposatzean lortzen da.
Kolekaltziferola	BA	D3 bitamina
Kolesterol	A	Animalia-koipe eta -olio guztietan, gorputz-ehunean, arrautza-gorringoan eta odolean dagoen alkohol esteroidea.
Kolofonia	B	Rosin ere deitzen diote. Koniferoetatik lortutako erretxina naturalaren forma solido bat da, aplikazio askorekin.
Koloreak D&C	BA	Gehigarriak. FDAk (Estatu Batuetako Elikagaien eta Sendagaien Administrazioak) sendagaietan eta kosmetikoetan erabiltzeko asegurutzat jo dituen tindu sintetikoak. Ikus Koloreak/tinduak.
Koloreak FD&C	BA	Gehigarriak. FDAk (Estatu Batuetako Elikagaien eta Sendagaien Administrazioak) elikagaietan, botiketan eta kosmetikoetan erabiltzeko asegurutzat jo dituen tindu sintetikoak. Ikus Koloreak/tinduak.
Koloreak / tinduak	BA	Gehigarriak. Koloratzaileak. Landare-, animalia- eta sintetika-jatorrikoak izan daitezke. FD&C eta D&C kolore gehienak harrikatz-mundrunetik eratortzen dira.
Koltza olioa	B	Kanola-olioa. Arbi olioa. Koltzaren hazitik aterata.
Kondroitina / Kondroitin sulfato	BA	Artrosiaren ondorioak arintzeko produktuetan erabiltzen da. Sintetikoki edo behi, txerri, marrazo, arrain edo hegaztien kartilagoaren eratorriz sortutakoa.
Koral	A	Kareharrizko substantzia gogorra, polipoek zelentereoengandik bereizten duten eskeleto jarraituaz osatua
Kortikosteroide / Kortisona	BA	Hormona esteroideak, giltzurrunaz gaindiko azalak jariatuak, eta horien analogo sintetikoak.
Kotoi olioa	B	Kotoiaren hazietatik eratorritako landare-olioa
Kotxinila (karmin, azido karminikoa, gorri naturala 4)	A	Kotxinila emearen gorpu birrinduetatik ateratako pigmentu gorria, kaktusez elikatzen den intsektu ezkatatsua.
Kreatina	BA	Azido organiko nitrogenatua, orgaismo bizi batzuetako muskulu eta nerbio-zeluletan dagoena. Barazki batzuetan aurki daiteke, baina oso kopuru txikian. Bertsio sintetiko bat merkaturatzen da Creapure izenarekin, beganoentzat egokia dena (enpresaren arabera, baina ez dut hori egiaztatzen duen daturik aurkitu).
Kumarina	B	Konposatu kimiko organikoa, modu naturalean aurkitzen da landare mota askotan
Kurkuma	B	Ekialdeko Indiako belar iraunkorra
Kurkumina	B	Kurkumaren konposatu eratorria
Kutina	B	Landare-kutikularen osagai nagusiak diren bi polimero zuritsuetako bat, landareen aireko azalera guztiak estaltzen dituena.

Aurkibidera bueltatu

Lactasa	B	Legamiaren onddoaren ondoriozko entzima. Laktosa glukosan eta galaktosan deskonposatzea eragozten du. Esne-industrian erabiltzen da, laktosarekiko intolerantzia duten pertsonentzat.
Laktitol	A	Laktosa edo laktulosa hidrogenatzearen ondorioz sortutako edulkoratzaile artifiziala, biak animalia-jatorrikoak.
Lactobacillus	BA	Bakterioen generoa. Animalia-esnean edo landare-azukreetan oinarritutako laboreetan lor daitezke.
Laktoflabina / Erriboflabina	BA	B2 bitamina
Laktosa	A	Esnearen azukrea. Esnean bakarrik dagoen azukre mota bat.
Landare koipea / koipe begetala	B	Oro har, landare-olioa solidoa dena giro-tenperaturan.
Landare olioa	B	Landare batetik ateratako olioa.
Lanolina	A	Ardi-artiletik ateratako koipea.
Larru	A	Larru ondua (batez ere behi-larrua, baina baita ardi-, txerri- eta ahuntz-larrua ere, etab.)
Larrua, larruazal, azal, larmintz	A	Animalien larruazala (gordina edo ondua)
Lauril sulfato sodikoa (SLS)	B	Alkohol laurilikoaren sulfatazio bidez prestatua, eta, ondoren, neutralizazioa karbonato sodikoarekin
L-Karnitina	BA	Karnitina iturri nagusia haragi gorriak dira. Landareek karnitina kantitate oso txikiak edo nuluak dituzte. Bertsio sintetiko bat merkaturatzen da Carnipure izenarekin, beganoentzat egokia (enpresaren arabera, baina ez dut aurkitu hori egiaztatzen duen daturik).
L-Casei	BA	Lactobacillus casei. Bakterio anaerobioaren espeziea. Animalia-esnean edo landare-azukreetan oinarritutako laboreetan lor daitezke.
L-zisteina	BA	Giza edo animalia iletik, edo lumetatik eratorria. Harrikatz-mundrunaren bidez sintetikoki lor daiteke.
Landare esnea / esne begetala / Plant milk	BA	Uretan disolbatutako eta desintegratutako landare-materiala esekidura; animalia-jatorriko esnearen antzeko itxura dute, baina ez dira esnekiak. Landare-esnea berez beganoa bada ere, batzuk bitaminekin, kaltzioarekin eta abarrekin osatzen dira, animalia-jatorrikoak izan daitezkeenak, eta, beraz, beganoentzako egokiak izateari utziko liokete.
Lektina	BA	Lektinak proteinak dira. Animalietan, landareetan, bakterioetan… daude. Mota batzuk onuragarriak dira, eta beste batzuk, berriz, antinutrientetzat hartzen dira.
Lezitina	BA	Nerbio-ehunetan, arrautza-gorringoan, odolean eta beste ehun batzuetan dagoen koipe-substantzia. Soja, kakahuete, ekilore eta artotik ere lortzen da.
Leuzina	BA	Aminoazido esentziala, beraz, dietatik lortu behar da, animalia- eta landare-jatorriko proteinetan dagoena.
Legamia	B	Onddo zelulabakar mikroskopikoa. Legamia-produktuak okintzako legamia, nutrizio-legamia eta garagardo-legamia dira.
Legamiaren aterakina	B	Uretan disolbatzen den estraktua, legamien zelulen autolisaketaz osatua. Osagai hori duten produktuetako batzuk elikagai komertzial gisa erabiltzen dira: Bovril, Marmite y Vegemite.
Legamia kimikoa	B	Laberatzeko hautsa, bultzatzailea. Masari harrotasuna ematen dion produktu kimikoa.
Lignina	BA	Polimero organikoa, landare baskularren eta alga eta intsektu batzuen euskarri-ehunetan egiturazko materialak eratzen dituena. Merkataritza-ligninak paperaren ekoizpenetik lortzen dira, eta Kraft lignina eta lignina sulfonatua izenez ezagutzen dira.
Limoneno	B	Zitrikoen oskoletatik oliotik ateratzen den substantzia naturala
Lipasa	BA	Urdailetatik, txahalen, antxumeen eta arkumeen mihi-guruinetatik datorren entzima. Landareetatik, onddoetatik edo legamietatik ere etor daiteke. Koipea glizerol eta gantz-azidoetan deskonposatzen du.
Lipido	BA	Molekula organiko hidrofoboak. «Lipido» hitza batzuetan koipeen sinonimo gisa erabiltzen den arren, koipeak triglizerido deritzen lipidoen azpitalde bat dira. Lipidoek gantz-azidoak eta horien deribatuak (tri-, di, monoglizeridoak eta fosfolipidoak barne) bezalako molekulak dituzte, baita esterolak dituzten beste metabolito batzuk ere, kolesterola kasu. Animalietatik eta landareetatik lortzen dira.
Likido amniotikoa	A	Fetua plazenta barruan inguratzen duen likidoa. Kosmetika. Gizakiaren eta ez-giza animaliaren jatorria.
Lisina	BA	Funtsezko aminoazidoa, beraz, dietatik lortu behar da, animalia- eta landare-jatorriko proteinetan dagoena. Sintesi kimiko bidez ere lor daiteke.
Lumak	BA	Hegazti baten gehigarri epidermikoa. Luma gehienak hegaztietatik ateratzen dira, bereziki antzarrak, ahateak edo oilaskoak, hegaztien industriaren azpiproduktu gisa hiltzen direnean. Bizirik dauden hegaztietatik ere erauzi daitezke, bereziki ahate eta antzarretatik, haragia, foie-grasa edo arrautzak erruteko eta hazteko hazten direnak. Imitazio sintetikoak ere sortzen dira.
Lumatxa	A	Hegaztien inguruko lumaren beheko geruza (ahateak eta antzarrak, bereziki).
Lupulua	B	Kannabazeoen familiako landarea, garagardoa egiteko dastatzaile eta agente egonkortzaile gisa erabilia.
Luteina	B	E161b. Pigmentu horia landareetan, algetan, bakterio fotosintetikoetan, animali-gantzetan eta arrautzaren gorringoan aurki daiteke. Komertzialki, kalendulatik, soropiletik, ortigetatik edo Tagetes espezietik prestatzen da.

Aurkibidera bueltatu

Maizena	B	Arto-almidoiaren (maicena) marka komoertziala.
Magnesio bisglizinatoa	BA	Glizinaren (VA) magnesio-gatza, gehigarri dietetiko gisa saltzen da
Magnesio estearatoa	BA	Magnesio eta azido estearikoaren esterra
Malta / Malteatua	B	Zereal bati prozesu bat aplikatu zaio (malteatua), eta prozesu horren bidez ernaldu egiten dira uretan murgilduz, gero aire beroaren bidez (txigortua) azkar lehortzeko.
Malta aterakina	B	Melazaren antzeko substantzia gozoa, gehigarri dietetiko gisa erabiltzen dena
Maltitol	B	Polialkohol edo poliola, sakarosa eta azukrearen ordezko gisa erabilia. Almidoitik lortutako maltosaren hidrogenazioaren bidez sintetizatzen da.
Maltodestrina	B	Almidoiaren hidrolisi bidez lortutako azukrea
Manitol (Mannite)	B	Lizarraren izerdi lehorretik edo itsas algetatik lortutako edulkoratzailea
Margarina	BA	Margarina modernoa animalia- edo landare-koipe mota askorekin egin daiteke, eta oro har esne gaingabetuarekin, gatzarekin eta emultsionatzaileekin nahasten da.
Maionesa (Mahonesa)	BA	Saltsa emultsionatu hotza, nagusiki arrautza osoarekin eta olio begetal irabiatuarekin egina. Landare-esnez eta arrautzarik gabe egindako bertsio beganoa (Veganesa) dago.
Melaza	B	Xarabea edo likido trinko eta likatsua, azken masa egosi beretik bereizia, zeinetik ezin den azukre gehiago kristalizatu metodo fisikoen bidez, normalean azukre-kanaberatik lortutakoa.
Mentha (menta)	B	Mendaren familiako loredun landareetatik eratorria.
Mentol	B	Bigarren mailako alkohol asea, menda-espezie batzuen olioetan dagoena
Metafolin	B	Sintetikoki sortutako folato baten izen komertziala, kimikoki elikagaietan aurkitzen den folato forma aktiboaren berdina dena. Merck ‘s enpresak sortu zuen.
Metanol	B	Alkohol metiliko edo egurrezko alkohol bezala ere ezagutzen da. Gaur egun, modu sintetikoan lortzen da.
Metil kloruro (klorometano)	B	Gas edo likido koloregabea eta pozoitsua, batez ere jatorri naturalekoa. Ingurumenean askatzen da ozeanoetatik, eta pestizidetarako esprai gisa erabiltzen da elikagaiak biltegiratzean eta prozesatzean.
Metilen kloruro (diklorometano)	B	Disolbatzaile gisa eta beste erabilera batzuetan asko erabiltzen den konposatua
Metilo zinamatoa	B	Metanola, azido zinamikoa eta azido sulfurikoa berotzearen ondorioz, usainen eta lurrinen industrietan erabiltzen da.
Metilzelulosa	B	Sintetikoki, zelulosa sodio hidroxido disoluzio batekin berotuz eta metilo kloruroarekin tratatuz sortzen da. Saltsetan eta apaingarrietan lodigarri gisa erabiltzen da
Metilsulfonilmetano	BA	(Msm edo sufre organikoa) sufre-konposatu organiko bat da, gehigarri dietetiko gisa ere erabiltzen dena.
Metionina	BA	Proteinak sortzeko funtsezko aminoazidoa.
Mikoproteina	B	Onddoetatik eratorritako proteina, bereziki giza kontsumorako sortua.
Monoazo (Sunset Yellow FCF, Orange Yellow S)	B	Oria FD&C 6
Monoglizeridoak (eta diglizeridoak)	BA	Agente emultsionatzaileak budinetan, izozkietan, kakahuete-gurinean, ogian eta abarretan, landareetatik (arto-olioak, kakahueteak edo soja) edo animalietatik (behiak eta txerriak) etor daitezke.
Mostarda di frutta	B	Fruta, azukrea eta ziape-esentziarekin egindako plater italiarra, oro har, oso mingarria
MSM	BA	Metilsulfonilmetanoa edo sufre organikoa sufre konposatu organikoa da, gehigarri dietetiko gisa ere erabiltzen dena.
Musketa / Almizcle / Musk	BA	Orein muskerrak guruin edo zaku batean bereizitako substantzia. Landare askok antzeko usainak igortzen dituzte, eta antzeko usainak dituzten substantzia artifizialak daude

Aurkibidera bueltatu

Natural	BA	Osagaiak ez dira sintetikoak edo artifizialak, naturatik zuzenean ateratzen baitira (landareetatik, animalietatik edo mineraletatik).
Neotame	B	Edulkoratzaile artifiziala eta Aspartamoaren antzekoa. NutraSweet enpresak sortua (animaliekin esperimentatzen du). Orain patente librea dago, eta, beraz, beste edozein enpresak sor dezake.
Niazina	BA	B3 bitamina
Nutrizio legamia	BA	Legamia desaktibatuta duen elikagai komertziala. Hauts edo maluta hori moduan saltzen da. Jateko gozagarri edo osagarri gisa erabiltzen da. Beganoa izan ohi da, baina marka batzuek animalia-produktuak erabiltzen dituzte, hala nola esne-seruma.

Aurkibidera bueltatu

Ñora

Piper barietatea

Aurkibidera bueltatu

Octinoxato	B	Oktilozko metoxizinamato bezala ere ezagutzen da. Metil zinamatozko esterra. UV-B izpien babesle gisa erabiltzen da
Octyldodecanol	B	Kosmetikan zein ezpain-barran erabiltzen den alkohol primarioa, loraldiaren aurkako agente gisa, aurpegiko hautsak.
Octyl Methoxycinnamate	B	Octinoxato
Ogia	B	Prestakin laberatua, batez ere zereal-irinez eta urez egina, eta normalean gatza eta legamia gehitzen zaizkio. KONTUZ. Prestakin hau beganoentzat egokia da. Animalia-jatorriko edo animaliarik gabeko beste substantzia/osagai batzuk gehituz gero, azken produktua ez da egokia izango beganoentzat edo egokia izango da.
Okintzako legamia	B	Okintzako produktuetan agente leudante gisa erabilitako legamiaren izen arrunta.
Oleoiko olioa (Oleoic oil)	A	Prentsatutako sebotik lortutako likidoa (ez nahastu oleikoarekin)
Oleoestearina	A	Prentsatutako sebotik lortutako solidoa
Oleomargarina	BA	Margarina
Olestra	B	Elikagaiei triazilglizerolik, kaloriarik eta kolesterolik ematen ez dieten koipeen ordezkoa, azukrea eta olio begetalak kimikoki konbinatuz ekoizten da.
Oleth-2 a 50	BA	Alkohol oleikoaren polietilenglikolezko eterrak
Oligofruktosa	B	Fruktooligosakaridoak, batzuetan oligofruktosa edo oligofruktano edo Fos laburtuak ere deituak, azukrearen ordezko bezala erabiltzen dira. Fruitu eta landare askotan agertzen dira.
Olio minerala	B	Petroliotik lortzen da
Ore ama	B	Elikagaietan modu naturalean dauden legamien kultibo sinbiotikoa, hala nola zerealak eta ingurumenean dauden bakterioak.
Ore amaren legamia	BA	«Kultibo abiarazlea», «Ore amaren kultiboa» edo «kultibo garratza» ere esaten zaio. Animalia jatorriko osagairik ez duten legamiak eta laktobakterioak bizi diren irin- eta ur-nahasketa batekin egin ohi da. Batzuetan jogurta erabiltzen da hartziduran. Ore masako kultibo batekin egindako ogiari ore amaren ogia deitzen zaio.
Oregano	B	Belar iraunkorra. Gozagarri gisa eta infusio herbalak prestatzeko erabiltzen da.
Oxalato	B	Azido oxalikoaren gatzak edo esterrak.
Oxibenzona	B	Isopropanoletik eratorria, propilenotik abiatuta prestatzen dena, petrolioaren krakeoan lortua

Aurkibidera bueltatu

Palma eztia	B	Hainbat palma-espezieren izerdiaz lortutako elikagaia, zenbait ordutan «guarapoa» egosten murriztearen emaitza, harik eta erle-eztiaren antzeko dentsitatea eta kolore ilun bereizgarria hartzen duen arte.
Palma koipea	B	Palma-olioa
Palma oleina	B	Palma-olioa
Palma olioa	B	Elaeis guineensis eta Elaeis oleifera espezieen palma frutaren mesokarpiotik lortzen den landare-jatorriko olioa.
Palmistea	B	Palma-olioa ateratzeko erabiltzen den landareetako bat
Palmitato	BA	Azido palmitikoaren gatza edo esterra
Palmoleina	B	Palma-Oleina. Palma-olioa
Panax	B	Landareen generoa. Ginseng.
Pantenol/Dexpantenol/ B5 Pro-bitamina	BA	Animalia-, landare- edo sintetika-iturrietatik etor daiteke
Pantotenato kaltzikoa	BA	B5 bitaminaren forma
Papaina	B	Papaiaren landarearen fruitu heldugabearen ondoriozko entzima. Edariak argitzeko erabiltzen da, irinari egosteko denbora murrizteko gehitzen zaio eta medikoki erabiltzen da atxikidurak prebenitzeko.
Parakaseina	A	Reninak edo pepsinak kaseinaren gainean duten eraginaren produktu kimikoa. Gazta gogorra egiteko, parakaseina kaltzio-gatz disolbagarriekin konbinatzen da, kaltzio-parakaseinatoa sortzeko (gazta-mamia)
Parafina	B	Ikatzarekin, petrolioarekin edo eskisto bituminosoekin lortutako substantzia zerotsua
Patata-almidoia	B	Patatetatik ateratako almidoia
Patata-fekula	B	Patataren almidoi-irina.
Pektina	B	Lehen mailako zelula-hormetan eta landareen egurrezkoak ez diren zatietan dagoen substantzia. Pektina agente gelifikatzaile, lodi eta egonkortzaile gisa erabiltzen da elikagaietan. Komertzialki, pektina, nagusiki, zitrikoen eta sagarren azal lehorretatik lortzen da, zuku ekoizpenaren azpiproduktu bezala.
PEG	BA	PEG polietilenglicol edo polioxietilenglicol laburdura da. Etileno oxidoaren forma polimerikoak dira. Sintetikoak edo animalia- edo landare-iturrietatik eratorriak izan daitezke.
Penizilina	B	Antibiotiko
Penicillium	B	Ascomycota dibisioko onddo generoa. Espezierik ezagunena Penicillium chrysogenum da, penizilina ekoizten duena.
Pepsina	A	Txekor helduen edo, batzuetan, txerrien urdailetik datorren entzima.
Pergamino / larruki / larrutx	BA	Hasiera batean, ardi- edo ahuntz-larrua, idazteko prestatua, etab. Gaur egun, animaliarik erabili gabeko bertsioak daude.
Perla	A	Mina moteltzen duten nakar-geruzen konkrezioa, zenbait molusku bibalbioren (batez ere ostra) maskorren barruan dagoen partikula arrotz baten inguruan eratua
Petrolio	B	Likido oliotsua eta sukoia, lurraren goiko geruzetako toki askotan dagoen hidrokarburo-nahasketa konplexu batez osatua. Duela milioika urte landare- eta animalia-iturrietatik sortutako erregai fosila.
Pimienta	B	Piper generoko edozein espezie
Piper nigrum	B	Piperazeoen familiako espeziea, fruituagatik landua, lehor erabiltzen dena espezietzat.
Piperidina	B	Piperbeltz beltzetik lortutako konposatu organikoa
Piperina	B	Peperidinatik lortutako alkaloidea
Piridoxina	BA	B6 bitamina mota bat
Piridoxina klorhidratoa	BA	Piridoxina hidrokloruroa (Piridoxina HCl) edo piridoxina klorhidratoa, B6 bitaminaren edo Piridoxinaren forma bat da.
Plazenta / karena / selauna	A	Fetua zilbor-hesteari lotuta dagoen organoa. Kosmetikan erabiltzen da, eta giza jatorrikoa eta ez-giza animalia-jatorrikoa izan daiteke.
«Plazenta» begetala	B	Kosmetika. Landare-aterakinen bidezko konplexu multiproteikoa.
Plantago ovata	B	Ispaghul, Indiako haguna, psyllium rubio. Belar-landarea. Oskolak psyllium du izena.
Polena / lore-hautsa	A	Erleek bildutako hazi-landareen ale mikroesporikoak, erleen hanketatik kentzen direnak. Polena landare-jatorrikoa bada ere, biltzeko erleak erabiltzen dira, beraz horrela lortutakoa ez da produktu beganoa.
Polidestrosa	B	Elikadura-osagai gisa erabiltzen diren polisakaridoak, zuntz disolbagarri gisa sailkatuta. Destrosatik, sorbitoletik eta azido zitrikotik abiatuta sintetizatzen da.
Polietileno	B	Petrolio-gasaren edo alkoholaren deshidratazioaren produktua
Polioxietileno estearatoa	BA	E431. Etileno oxidoa eta estearato nahasketa
Polirrizinoleato poliglizerola	BA	Errizino-oliotik eta glizerol-esterretatik sortutako emulsonantea
Polisorbato 60	BA	E435. Sorbitol-kondentsatu bat azido estearikoarekin
Polisorbato 80	BA	E433. Sorbitol eta azido oleikoaren kondentsatua
Polivinilpirrolidona (PVP)	B	Jatorri sintetikoko polimero hidrosolublea. Produktu hauetan erabiltzen da: farmaziako pilulak, xanpua, hortzetako pasta, pilak, pintura eta itsasgarriak.
Potasio birtartratua	B	Tartariarren kremorea. Ardoaren ekoizpenaren azpiproduktua. Ardo-upeletan kristalizatzen da mahats-zukuaren hartziduran, eta ardoa botiletan jaus daiteke. Forma gordin hori (tatariar geruza bezala ere ezaguna) biltegiratu eta araztu egiten da, etxeko erabileretarako, sukaldaritzarako, kosmetikarako… erabiltzen den hauts zuria eta isaingabea sortzeko.
Potasio bromatoa	B	Bromo erreakzioa potasio hidroxido kontzentratuaren ur disoluzioan, herrialde batzuetan elikagaien industrian erabiltzen dena.
Potasio hidroxidoa	B	Komertzialki lortzen da potasio klorurozko soluzio baten elektrolisiaren bidez
Potasio ioduroa	B	Hainbat erabileratarako gatz kristalinoa.
Potasio kloruroa	B	Modu naturalean agertzen da, basoko minerala bezala, eta mineral askotan eta ozeanoetako gatzunetan eta uretan konbinatua dago.
Potasio laktatoa	BA	Azido laktikoaren gatz potasikoa
Potasio nitratoa	B	Hainbat erabilera dituen konposatu kimikoa
Potasio nitritoa	B	Elikadura-kontserbatzaile gisa eta medikuntzan erabilitako konposatu ez-organikoa.
Potasio sorbitatoa	B	Kontserbatzailea. Azido sorbikoaren gatz potasikoa. Azido sorbikoa potasio hidroxidoarekin neutralizatuz egiten da.
Potasio zitratoa	B	Azido zitrikoaren gatz potasikoa.
Prebiotiko	BA	Elikagai funtzional mota bat
Pristano	A	Alcano terpenoide saturatua, nagusiki marrazo gibel kopietik lortua. Hegazti batzuen urdaileko olioan, olio mineralean eta, neurri txikiagoan, elikagai begetal batzuetan ere badago.
Probiotiko	BA	Organismo bizi erantsiak, hesteetan aktibo daudenak, ostalariaren hesteetako mikrobiota aldatzeko adinako kopuruan
Progesterona	BA	Sexu-hormona. Normalean animalia-jatorriko iturrietatik lortzen den arren, zenbait landaretatik eta landare-jatorriko aitzindarietatik ere lor daiteke.
Propan-2-ola	B	Alkohol koloregabea, sukoia, usain handikoa eta uretan oso nahaskorra, agente garbitzaile gisa erabilia
Propilenglikol	BA	1,2-propilenglicol; propano-1,2-diol. Propilenoa ur kloratuarekin tratatu eta karbonato sodikoaren soluzio batekin tratatzen da, edo glizerola hidroxido sodikoarekin berotuz eta nahasketa destilatuz.
Propileno / propeno	B	Petrolioaren krakeoz lortutako gas sukoia.
Propileno oxidoa	B	Likido sukoia, propilenotik eratorria
Propoli	A	Erle-itsasgarria. Erleek erabiltzen dute arrakalak estaltzeko eta abaraskak erlauntzera finkatzeko
Psilio	B	Plantago generoko zenbait kiderentzat erabiltzen den izen arrunta da, Plantago psyllium kasu. Haziak komertzialki erabiltzen dira muzilagoa ekoizteko.
Psyllium	B	Belar-espeziea. Oskolak psyllium du izena.

Aurkibidera bueltatu

Quassia amara

Quassia generoko espezie bat da, Txinako medikuntza tradizionalean intsektizida gisa eta elikagaien industrian gehigarri gisa erabiltzen dena.

Aurkibidera bueltatu

Rennina / Kimosina	A	Gatzagian dagoen entzima. Gazta egitean kaseinaren molekula zatitzeko erabiltzen da, esnea koagulatzeko eta gatzatu eta serum bihurtzeko.
Resveratrol	B	Fenol natural mota bat eta fitoalexina bat, lesio baten ondorioz landare batean baino gehiagotan modu naturalean sortzen dena, edo lesio horiek patogenoen erasopean daudenean, bakterioak edo onddoak kasu. Sintetikoki ere lortzen da.

Aurkibidera bueltatu

Sable pintzela / Sable ilea	A	Marta Cibelinaren (animalia) ilez egindako pintzela, bere larruazalagatik ere esplotatua.
Sakarina	B	Toluenoaren edo petrolioaren beste eratorri batzuen sintesi kimikoaren bidez lortzen den edulkoratzaile sintetikoa
Sakarosa	BA	Azukre arrunta, mahaiko azukrea
Salfuman	B	Akuafortea. Azido klorhidrikoa. Hidrogeno kloruroaren disoluzio urtsua.
Schasandra	B	Zurezko 23 bejuko espezie ditu eta Schisandraceae familiakoa da.
Sebo / gantz / bilgor / ziho / urin	BA	Behi- eta ardi-abereen giltzurrunetatik abiatuta prestatutako koipe solidoa. Halaber, gantztzat hartzen da parametro tekniko jakin batzuk betetzen dituen edozein koipe, baita urtze-puntua ere, eta ohikoa da beste animalia batzuetatik (txerriarengandik, adibidez) edo landare-iturrietatik ere lortzea.
Semola	B	Gariaren eta beste zereal batzuen irin lodia (gutxi ehotua), hainbat elikadura-pasta fabrikatzen erabiltzen dena
Serina	BA	Ez-nahitaezko aminoazidoa
Shorea robusta	B	Indiako azpikontinenteko zuhaitza da, Himalaiatik hegoaldera hedatzen dena, eta hainbat erabilera ditu eraikuntzan eta elikaduran.
Silize	B	Silizio eta oxigenozko konposatu minerala,
Simaurrraren kakalardo larbak-irina	A	Simaurraren kakalardo larbak (ALPHITOBIUS DIAPERINUS), hauts bihurtutako animalia. Forma izoztuan, orean, lehortuan eta hautsean ere merkaturatzen da.
Sintetikoa	BA	Sintesi kimiko bidez sortutako osagaia, osotasun bat osatzeko zatiak edo elementuak konbinatzen direla esan nahi duena. Produktu artifizialak ez bezala, produktu sintetikoak naturan modu independentean ematen ez diren osagaiekin fabrikatzen dira.
Sodio alginatoa / Azido alginikoa	B	E400. Itsas alga arreetatik ateratako azido alginikoaren gatz sodikoa.
Sodio aluminio sulfatoa	B	Elikagaietan azidotasuna erregulatzeko erabiltzen den solido zuria. Legamia hautsa fabrikatzeko erabiltzen da batez ere. Sodio sulfatoa eta aluminio sulfatoa konbinatuz sortzen da.
Sodio benzoatoa	B	Azido benzoikoaren gatz sodikoa. Sodio hidroxidoak azido benzoikoarekin erreakzionatzean gertatzen da. Elikagaien kontserbagarri gisa erabiltzen da.
Sodio bikarbonatoa	B	Naturan mineral bezala aurki daiteke edo artifizialki lor daiteke.
Sodio estearoil laktilatoa	BA	Elikagai prozesatuen bolumena eta nahasketarekiko tolerantzia hobetzeko erabiltzen den elikagai-gehigarria. Komertzialki eskuragarri dagoen laktilato mota bat da, azido estearikoaren eta azido laktikoaren esterifikazioaren bidez lortzen dena.
Sodio fosfatoa (mono-, di- y tri-)	B	E339. Azido fosforikoaren neutralizazio partzialak edo osoak sodio karbonatoa edo sodio hidroxidoa erabiliz prestatzen duen material sintetikoa.
Sodio hidroxidoa	B	Soda kaustikoa. Ur gazia prozesatzean sortzen den uretan disolbagarria den solidoa. Antzina, alga mota batzuen errautsetatik lortzen zen.
Sodio hipokloritoa	B	Lejía.
Sodio karbonatoa	B	Sodio karbonatoa. Azido karbonikoaren gatz sodikoa.
Sodio kaseinatoa	A	Animalia-esnearen kaseina hidroxido sodikoarekin tratatzean lortzen den substantzia
Sodio kloritoa	B	Nagusiki papera fabrikatzeko erabiltzen den konposatu kimikoa.
Sodio kloruroa. Gatz arrunta.	B	Mahaiko gatzerako termino kimikoa. Meategietatik atera daiteke (gatz gema), gatz-biltegiei ura gehituz (gatz lurrundua) edo ozeano eta laku gazituetatik (itsasoko gatza).
Sodio laktatoa	BA	Azido laktikoaren gatz sodikoa
Sodio metilparabenoa	B	Metilparabenoaren gatz sodikoa (parabeno mota). Kontserbatzaile gisa erabiltzen den elikadura-gehigarria. E219
Sodio metabisulfitoa / Sodio disulfitoa	B	Gatz ez-organikoa. Hauts zuria horixkan, sufre dioxido usainarekin. Desinfektatzaile, antioxidatzaile eta kontserbatzaile gisa erabiltzen da.
Sodio nitritoa	B	Nitritoen familiako gatz sodikoa. Nitrito horien erabilera ohikoenak elikagai-industrian izaten dira, zehazki, haragi-industrian, non haragien eta horien deribatuen (fianbreak eta hestebeteak) kolorea kontserbatu eta finkatzeko erabiltzen baita.
Sodio pirofosfatoa	B	Elikaduran, kosmetikan eta detergenteetan hainbat erabilera dituen konposatu ez-organikoa
Sodio pirofosfato azidoa	B	Konposatu ez-organikoa, elikaduran eta beste eremu batzuetan erabiltzen dena
Sodio sulfatoa	B	Azido sulfurikoaren gatz sodikoa.
Sodio trifosfatoa	B	Konposatu ez-organikoa. Eskala handian ekoizten da etxeko eta industriako produktu askoren osagai gisa, batez ere detergenteak. Elikagaien gehigarria E451
Sodio zitratoa	B	Azido zitrikoaren gatz sodikoa. Sodio zitratoa arto, erremolatxa edo kanaberaren karbohidratoak (almidoiak edo melazak) hartzituz lortzen da.
Sodium stearoyl lactylate	BA	Azido laktikoa eta gantz-azidoak oinarri hartuta prestatua
Soja	B	Lekadunen familiako espeziea. Haziengatik landatzen da, olio kopuru erdikoa eta proteina kopuru altukoa.
Soja proteina	B	Soja prozesatu egiten da proteinetan aberatsak diren hiru produktu mota lortzeko: soja-irina, soja kontzentratua eta soja-isolatua.
Sojaren lipoxigenasa	B	Sojatik eratorritako entzima. Oxidazio-erreakzioa katalizatzen du. Okintza industrian erabiltzen da, ogia zuriagoa izan dadin.
Sorbitano monoestearatoa	BA	Azido estearikoa sorbitolarekin erreakzionaraziz fabrikatzen da, esterren nahasketa lortzeko. Komertzialki Span 60 bezala ezagutzen da.
Sorbitano monolauratoa	B	E493. Landare-jatorriko lehengaietatik eratorria. Komertzialki Span 20 bezala ezagutzen da.
Sorbitano monooleatoa	BA	E494. Animalia- edo landare-iturrietatik eratorria. Komertzialki Span 80 bezala ezagutzen da. Landare-jatorriko bertsioa Span 80V da.
Sorbitano monopalmitatoa	B	E495. Landare-jatorriko lehengaietatik eratorria. Komertzialki Span 40 bezala ezagutzen da.
Sorbitano trioleatoa	BA	E496. Animalia- edo landare-iturrietatik eratorria. Komertzialki Span 85 bezala ezagutzen da. Landare jatorriko bertsioa Span 85V bezala ezagutzen da.
Sorbitano tristearatoa	BA	E492. Emulgentea. Animalia- edo landare-jatorriko lehengaietatik eratorria. Komertzialki Span 65 bezala ezagutzen da. Landare jatorriko bertsioa Span 65V bezala ezagutzen da.
Sorbitol	B	Edulkoratzailea. Azukre alkohol bat, fruituetatik eratorria, hala nola gereziak, aranak, udare eta sagarrak, edo artoa, eta algak.
Stearyl palmityl tartrate	BA	E483. Alkohol estearilikotik eta azido tartarikotik lortutako emultsionatzailea
Sufre dioxidoa	B	Kolorerik gabeko gas toxikoa, nagusiki sufrea duten materialen errekuntzaz osatua (erregai fosilak, adibidez).
Sukralosa	BA	Splenda izenez ezaguna. Kanabera-azukrearen bidez sortzen da. Splendaren ekoizle batzuek, baina ez denek, baieztatu dute ez dutela hezur ikatzik erabiltzen iragazki gisa.
Sukroglizeridoak	BA	E474. Disolbatzaile batekin edo gabe koipe edo olio jangarri batekin sakarosaren erreakzioaren bidez lortutakoak
Sulfato de sodio (SLES)	B	Alkohol lauriliko etoxilatu sulfatatuaren gatz sodikoa
Sulforafano	B	Barazki gurutziferoetatik lortzen den konposatua.
Sunette	B	Acesulfamo marka komertziala

Aurkibidera bueltatu

Tartrazina	B	E102. Koloratzailea. FD&C Horia 5
Taurina	BA	Konposatu organikoa, behazunaren eraketan eta beste funtzio askotan esku hartzen duen animalia-ehunetan zabaldua. Era sintetikoan ere gertatzen da
TBHQ (butilhidrokinona tertziarioa)	B	Olioetan, margarinetan, gailetetan, janari azkarretan eta beste elikagai askotan erabiltzen den elikadura-kontserbatzaile sintetikoa. Fenola eta butanoa oinarri hartuta sortzen da.
Teina	B	Kafeina. Xantinen taldeko alkaloidea. Kafeinak beste izen batzuk ere jasotzen ditu (guaranina, teina, mateina), zein landaretatik atera daitekeen eta kasu horietan agertzen diren beste substantzia batzuk dituelako. Guaranaren guaranina eta tearen teina kafeinaren molekula bera dira.
Teofilina	B	Metilxantina familiaren alkaloidea, kafeina eta teobrominaren familia bera, nerbio-sistema zentralaren estimulatzailea eta bronkodilatatzailea izateagatik bereizten dena. Kakao-aleetan, tea, belar-matea, kola- intxaurretan agertzen dira.
Tenebrio molitor / Zizare irina	A	Irinaren zizarea (TENEBRIO MOLITOR), hauts bihurtutako animalia.
Terpineol	B	Konposatu organiko isolatua hainbat iturritatik abiatuta, hala nola cajeput olioa, pinu olioa eta petitgrain olioa.
Testosterona	A	Androgenoa. Naturala edo kolesteroletik sintetizatua.
Tiamina	BA	B1 bitamina
Tiamina klorhidratoa	B	B1 bitaminaren forma sintetikoa. Harrikatz-mundruna, amoniakoa, azetona eta azido klorhidrikoa oinarri hartuta sortzen da.
Tiamina mononitratoa	B	B1 bitaminaren forma sintetikoa. Sintetizatzen da tiamina klorhidratotik kloruro ioi bat kenduz eta azido nitrikoarekin nahastuz.
Tirosina	BA	Aminoazido ez-esentziala. Landare- eta animalia-iturrietatik lor daiteke, eta sintetizatu egin daiteke.
Tocoferol	B	E bitamina.
Tolueno	B	Disolbatzailea. Hidrokarburo likido koloregabea, petrolioa prozesatzearen ondoriozkoa.
Trans koipeak	BA	Hidrogenazio-prozedura baten pean dagoen animalia- edo landare-jatorriko gantz-azido insaturatu mota.
Transgenikoa (GEO)	BA	Genetikoki eraldatutako organismoa (GEO). Ingeniaritza genetikoko teknikak erabiliz material genetikoa aldatu zaion organismoa.
Transglutaminasa	BA	Elikadura-industrian hainbat erabilera dituen entzima. Hartzidurak sortzen du Streptoverticillium mobaraense bidez kopuru komertzialetan, edo animalien odoletik aterata.
Trehalosa	B	Naturan dagoen disakaridoa txanpinoietan, beste perretxiko batzuetan eta intsektuen hemolinfan. Industria mailan zerealetatik datorren almidoitik abiatuta lortzen da, eta kirolarientzako elikagaietan eta karga-agente gisa erabiltzen da.
Treonina	BA	Aminoazido esentziala, beraz, irentsi egin behar da, normalean proteinen osagai bezala.
Trimetilglizina	B	Betaina, landareetan dagoen aminoazidotik eratorria.
Tripsina	A	Oro har, txerri-pankreetatik eratorritako entzima
Triptofano	BA	Aminoazido esentziala, beraz, irentsi egin behar da, normalean proteinen osagai bezala.
Trufa / Boilur	BA	Tuberaceae familiako onddo askomizetea. Landu daiteke, lurraren azpian hazten da, eta, normalean, biltzeko trebatutako animaliak esplotatzen dira.
Txikoria	B	Landare belarkara iraunkorra, gastronomian hainbat erabilera dituena

Aurkibidera bueltatu

Ur kefirra	B	Edari hartzitua, legamien eta bakterioen multzo jakin batek (granuluak/noduluak) ur-oinarri batean egiten duen ekintzaren emaitza; horri azukrea gehitzen zaio hartzidura eragiteko, eta fruta/fruitu batzuk, zaporea emateko.
Ur oxigenatua	B	Hainbat erabileratako konposatu kimikoa. Elikagaien industrian asko erabiltzen da gaztak, oilaskoak, haragiak, hezurrak zuritzeko eta olio begetalak egiteko ere.
Urdin distiratsua FCF	B	E133. FD&C Urdina 1
Urea	BA	Karbamida bezala ere ezagutzen da. Proteina digerituen hondakin-produktua, giltzurrunetatik iragaztua eta gernuan gorputzetik kanporatua. Komertzialki, ia beti amoniako sintetikoa eta karbono dioxidoa erabiliz ekoizten da. Oso gutxitan lortzen da animalien gernuarekin.

Aurkibidera bueltatu

Volaise

Ostruka-okela

Aurkibidera bueltatu

Wasabi	BA	Japoniar ongailua. Izen bereko landarearen zurtoinetik, brasikazeoen (gurutziferoen sinonimoa) familiakoa den errefau mota batetik ateratzen da. Begetala izan arren, ongailuaren prestaketa tradizionalean marrazo larruz edo manta-arraiaz forratutako arrailagailu berezi bat erabiltzen da, eta, beraz, horrela prestatutako ongarria ez da egokia beganoentzat.
Whey protein	A	Esne-serumaren proteina.

Aurkibidera bueltatu

Xilitol

Urki-azukrea, polialkohol bat da, hidrogenazio katalitikoaren bidez azukre xilosoa murriztuta lortzen dena. Xilosa, komertzialki, urki zuraren hemizelulosaren hidrolisi bidez lortzen da.

Aurkibidera bueltatu

Zahi, birrin, birzahi, errexiloi	B	Zereal aleak ehotzearen zati baten emaitza
Zapore naturala	BA	Espeziak, frutak, fruta-zukuak, barazkiak, barazki-zukuak, landare-materialak, haragia, itsaskiak, hegaztiak, arrautzak, esnekiak edo hartzidura-produktuetatik eratorriko zaporea. Zapore natural baten funtzio esanguratsua ez da nutrizionala, aromatizatzailea baizik
Zelulosa	B	Landareen zuntzaren osagai nagusia. Zelulosa zuraren mamitik edo kotoitik (zelulosaren %90 inguru du) lortzen da.
Zetilo palmitatoa	BA	Espermaceti, sintetikoa izan daiteke
Zianokobalamina	B	B12 bitaminaren formetako bat. Jatorri bakterianoa.
Ziape / mustarda / mostaza	B	Hainbat landareren hazien itxura oretsuko eta zapore mineko saltsari egiten dio erreferentzia, eta ziapearen haziei ere bai.
Zibeta kafea / Kopi Luwak	A	Ale-kafe bildua, gatibu dauden zibetek irentsi ondoren, heste-traktutik igaro eta gorozkien artean partzialki digerituak izaten direnak. Beganoa ez den produktua, animalia horiek erabili/esplotatu izan direlako.
Zibetona	BA	Lurringintzan erabiltzen den substantzia, zibeta-katuaren uzki-zakuaren guruinetatik modu mingarrian ateratzen dena. Gaur egun, zibetona palmondo olioan aurkitutako aitzindarietatik sintetiza daiteke
Ziklamato / Cyclamate	BA	Edulkoratzaile artifiziala. Azido ziklamikoaren gatz kaltzikoa edo sodikoa (azido ziklohexanosulfanikoa), zeina, aldi berean, prestatzen baita oinarri askeko ziklohexilamina erreakzionaraziz azido sulfanikoarekin (VA) edo sufre trioxidoarekin.
Zink oxidoa	B	Uretan hauts zuri disolbaezina da, eta gehigarri gisa erabiltzen da hainbat material eta produktutan. Mineral zinzitan modu naturalean dagoen arren, zink oxidoaren gehiengoa sintetikoki sortua da
Zink sulfatoa	B	Hainbat erabilera dituen konposatu kimikoa
Zintxona	B	Kinina ateratzen den landare generoa
Zisteina, L-Zisteina	BA	Zistina sortzeko oxidatzen den aminoazidoa. Irina tratatzeko agentea. Ilearen eta animalien keratinaren hidrolisi bidez edo Escherichia coli bakterioaren hartzidura bidez lortzen da.
Zistina, L-Zistina	BA	Aminoazido zisteinaren forma herdoildua da. Irina tratatzeko agentea. Ohikoa da arrautzetan, haragian, esnekietan eta zereal integraletan, bai eta larruazalean, adarretan eta animalien ilean ere.
Zitrulina	BA	Aminoazido ez-proteikoen taldeko konposatu organikoa. Fruta eta barazki batzuetan (sandia, tipula, baratxuriak…) eta elikagai proteikoetan dago.
Zizare irina	A	Irinaren zizarea (TENEBRIO MOLITOR), hauts bihurtutako animalia.
Zuntz dietetikoa	B	Landareen zati jangarria, giza digestio-entzimek erabat deskonposatu ezin dutena.
Zurda	A	Animalia-ile zurruna, gehienetan txerriena eta basurdeena

Aurkibidera bueltatu

OHARRAK:

Ez dut baloratuko pertsona fisikoek (gizakiak) edo pertsona juridikoek (enpresak,…) zerrenda honetako substantziak («B» gisa markatutakoak barne) nola erabiltzen dituzten. Erabilera etikoa (elikadura, kosmetika, farmazia, medikuntza, albaitaritza…) edo ez-etikoa (animaliekin esperimentatzea, pozoiak eta pestizidak…) izan daiteke. Substantzia bera modu etikoan erabil daiteke (adibidez, elikagaien industrian), baita modu ez-etikoan ere (pestizida baten zati edo osagai gisa, edo animaliekin esperimentatzeko…). Substantzia bat beganoa izan daiteke, ez baitakar animalien esplotazioa bere lorpenean edo ekoizpenean, baina norbaitek animaliak esplotatzeko erabiltzen badu, horrek ez du eragiten substantziak baganoa izateari uztea. Beganoa ez dena erabilera da, ez substantzia bera.

Ez dut hemen aztertuko zerrenda honetako substantziak (baita «B» gisa markatutakoak ere) gizakiak ez diren animalietan testatuta/frogatuta dauden ala ez; izan ere, gizakiek edo animaliek kontsumitzeko (giza elikadura, animalien elikadura, medikuntza, albaitaritza, etab.) substantzia, osagai eta abar guztiak (GUZTI-GUZTIAK), baita prozesatu gabeko elikagai begetalak ere (frutak, barazkiak, espeziak, etab. Baita ura ere), historiako uneren batean edo bestean probatu dira gizakiak ez diren animaliengan. Esan dudan bezala, ez dut baloratuko substantzia horien erabilera. (Beste gauza bat da gaur egun animaliekin esperimentuak egiten jarraitzen duten enpresak/pertsonak egotea eta/edo haien azken produktuak/manufakturatuak (baita substantzia beganoekin egindakoak ere) gizakiak ez diren animaliegan testatzen/probatzen jarraitzea edo produktu horiek etikoki ez erabiltzea, eta begano gisa horrelako praktiken aurka egitea, eta pertsona/enpresa horren produktu horiek kontsumitzeari uko egiten, edo, are gehiago, boikota eginez animaliak esplotatzen dituzten enpresa horiei, beren produktuak kontsumitu gabe, nahiz eta beste batzuk landare-jatorrikoak eta testatu gabekoak izan)

Era berean, ez dut baloratuko zerrenda honetako substantzia bata edo bestea egin, lortu edo ekoizteak («B» gisa markatuta egonda ere) berekin dakarren ingurumena suntsitzea, edo animalien habitata oro har, edo animalia jakin batzuen habitata, horiek hil edo bizirik daudela sufri baitezakeen arren (baso-soiltzearen ondorioz, zuhaitzak mozteagatik, lur-mugimenduengatik, gizakiek ibaietan itsasoetan, lurzoruetan eta airean egindako esku-hartzeengatik, kutsaduran, klima-aldaketaren efektuetan, etab.), substantzia hori egiteko, ekoizteko edo lortzeko, zuzenean edo zeharka, animaliak esplotatzen diren ala ez adieraztera mugatzen naiz.

Go vegan!

Osagaiak eta substantziak

Aurkibidea

No se han encontrado comentarios

Deja una respuesta Cancelar respuesta